Ερμηνεύοντας τους θρησκευτικούς και ιστορικούς μύθους

Στη συνέχεια ας υποθέσουμε πως οι μύθοι της αρχαίας ελληνικής θρησκείας δεν είναι τίποτε άλλο από σύμβολα και αλληγορικές διατυπώσεις αυτών των γνώσεων, στοιχείο που και αυτό μέχρι κάποιο σημείο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Όμως, παρά το ότι το αληθινό νόημα των συμβόλων και των αλληγοριών διατηρήθηκε σε ορισμένα ιερά κέντρα -γεγονός που μάλλον απέχει πολύ από την αλήθεια- και πάλι η ανακάλυψη του αληθινού νοήματος φαίνεται σήμερα ανέφικτη. Αυτό τουλάχιστον πρέπει να συμπεράνουμε από τις διαφωνίες και τις αντιφάσεις που δίχασαν τους κορυφαίους εκπροσώπους του ερμηνευτικού αυτού πλαισίου, όταν προχώρησαν στην εφαρμογή αυτών των αρχών.

Ο Κρόνος καταβροχθίζει ένα από τα παιδιά του. Έργο του Γκόγια (Francisco Goya y Lucientes), της περιόδου 1819-1823. Βρίσκεται στο Μουσείο del Prado, στη Μαδρίτη.

Πράγματι, ο Ερμάννος βασίζεται στην υπόθεση ότι καθεμιά από τις διδασκαλίες των ιερέων για τη φιλοσοφία, τη θεολογία, τη φυσική και την ηθική ταυτίστηκε απόλυτα με πρόσωπα, από τα οποία το καθένα φέρει το όνομα της έννοιας που εκπροσωπεί. Με αφετηρία αυτή την αρχή προσπάθησε να βρει την πραγματική σημασία κάθε ονόματος. Αντίθετα, ο Κρεϋζέρος θεώρησε περιττό να αναζητούμε ερμηνείες για εκείνες τις προομηρικές απόψεις ερμηνεύοντας τα κύρια ονόματα, όσα τουλάχιστον συναντάμε στους ποιητές, και πως μπορούμε από μόνοι μας να ανασυνθέσουμε τη συμβολική και αλληγορική φιλοσοφία των Ελλήνων ιερέων και ποιητών. Γι' αυτό οι ερμηνείες του δεν στηρίζονται μόνβσε πηγές αλλά και στην προσωπική του εκτίμηση για τα πράγματα. Με βάση αυτά τα δύο στοιχεία εξάγει τα συμπεράσματά του και διατυπώνει τις θεωρίες του. Επίσης, για τις ερμηνείες του ανατρέχει όχι μόνο στον Όμηρο και τον Ησίοδο, αλλά και στις μεταγενέστερες φιλοσοφικές θεωρίες που εμφανίστηκαν στην Ελλάδα, ακόμη και στη Γένεση και στην Καινή Διαθήκη. Για να δώσουμε μια ιδέα σχετικά με αυτές τις ερμηνείες, παρατηρούμε ότι, σύμφωνα με τον Αναξαγόρα,Έλληνα φιλόσοφο που έδρασε τον 5ο αιώνα π.Χ., ο Νους είναι εκείνη η υπέρτατη δύναμη η οποία έδωσε στη νεκρή ύλη ζωή, μορφή, κίνηση και τάξη/Ενας μάλιστα από τους πιο γνωστούς οπαδούς αυτών των θεωριών, ο πολυμαθής Βρυάντιος, ισχυρίζεται πως, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Νους του Αναξαγόρα δεν είναι παρά ο πατριάρχης Νώε. Αλλά και ο Κρεϋζέρος δεν πιστεύει πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος δεν γνώριζαν τίποτα για την αληθινή σημασία των μύθων που αναφέρουν. Για τον Όμηρο συγκεκριμένα δεν πιστεύει ότι κατανόησε σε βάθος τη φιλοσοφία αυτή, γνώριζε όμως κάποια σημεία της. Έτσι, παρ' όλο που είχε σκοπό να δημιουργήσει ένα λαϊκό ποίημα, σε ορισμένα σημεία φαίνεται να γνωρίζει περισσότερα από αυτά που θέλει να δείξει ότι γνωρίζει. Αντίθετα, σύμφωνα με τον Ερμάννο, ο Όμηρος και ο Ησίοδος επανέλαβαν τη θεωρία εκείνων των σοφών Ελλήνων ιερέων, χωρίς να την κατανοούν. Ωστόσο, είναι πραγματικά δύσκολο να παραδεχτούμε ότι ο Όμηρος και ο Ησίοδος -τους οποίους όλη η Ελλάδα θεωρούσε πατέρες της θρησκείας της και οι οποίοι εύλογα θεωρούνται οι πιο σοφοί άνδρες της εποχής τους- δεν γνώριζαν παρ' όλα αυτά το κύριο θέμα γύρω από το οποίο περιστρέφεται η ποίησή τους. Μας είναι δύσκολο να κατανοήσουμε, έπειτα από χιλιάδες χρόνια, ότι οι σοφοί της εποχής μας, όσο σοφοί και αν είναι, ισχυρίζονται πως μπορούν να διδάξουν στους πιο σοφούς από τους αρχαίους Έλληνες την ίδια τους τη θρησκεία.

Ας υποθέσουμε, ωστόσο, ότι το δεχόμαστε και αυτό. Μήπως άραγε οι νεότεροι σοφοί συμφωνούν μεταξύ τους; Ο μεν Ερμάννος απέδειξε με λαμπρό τρόπο το αβάσιμο των συμπερασμάτων του Κρεϋζέρου, όταν όμως προσπάθησε να διατυπώσει δικά του συμπεράσματα, ήρθε ένας άλλος σοφός, ο Ολλανδός Λίμβουργος Βρουούερος, ο οποίος απέδειξε περίτρανα ότι είναι αβάσιμα τα συμπεράσματα του Ερμάννου.

Αλλά ας ασχοληθούμε με τις απόψεις του Άγγλου Γρότε. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτές, η θεογονία των Ελλήνων περιέχει κάποιες κοσμογονικές ιδέες για το Χάος, τη Γη, τον Ουρανό, τη Νύχτα, την Ημέρα κ.λπ. Ίσως, μάλιστα -και πάντα σύμφωνα με τη θεωρία του Γρότε- οι συγκρούσεις του Κρόνου με τον Ουρανό και στη συνέχεια του Δία με τον Κρόνο να απεικονίζουν την πάλη ανάμεσα στα αρχικά στοιχεία του κόσμου. Σε αυτή την περίπτωση με πολύ μεγάλη δυσκολία μπορεί να εξηγηθεί τι συμβολίζουν οι τρεις Εκατόγχειρες Βριάρεως, Γύγης και Κόττος ή τι δηλώνουν οι Γίγαντες και πολλά άλλα αλλόκοτα και υπερφυσικά όντα που ανήκουν στις θεϊκές δυνάμεις. Γενικά, όμως, με δυσκολία η θεογονία μπορεί να θεωρηθεί ότι απαρτίζει κάποιο ενιαίο κοσμογονικό σύστημα, δηλαδή μια συνεχή και πλήρη παρουσίαση των μεταβολών που είναι σχετικές με τα στοιχεία, τους πλανήτες και τη φύση ολόκληρη.