Ερμηνεύοντας τους θρησκευτικούς και ιστορικούς μύθους

Με αυτόν το συμβολικό και αλληγορικό τρόπο οι ιερείς εκείνοι εισήγαγαν στην Ελλάδα τις απόψεις τους για το θείο, τη φύση και τον άνθρωπο, και αυτή ήταν η πρώτη πηγή των μύθων.Έπειτα ήρθαν οι ποιητές, οι οποίοι εξύμνησαν τα γεγονότα του παρελθόντος, γεγονότα πραγματικά ή μη, αλλά διανθισμένα με πολλούς μύθους. Ύστερα από αυτή την περίοδο εμφανίστηκε μια δεύτερη ομάδα μύθων, η οποία αποδείχθηκε πιο δημοφιλής και πολύ πιο μαγευτική από την πρώτη. Ωστόσο, οι ποιητές δεν αρκέστηκαν σε αυτούς τους αφηγηματικούς· επικούς μύθους, αλλά πήραν και τους παλιούς αλληγορικούς και τους ενοποίησαν όλους. Έπειτα από αυτή την εξέλιξη τα σύμβολα και οι αλληγορικές εικόνες απέβαλαν τις αρχικές τους σημασίες και θεωρήθηκαν από εκεί και πέρα ξεχωριστοί και αυτοτελείς μύθοι. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους δεν γνώριζαν τι συμβόλιζαν αυτοί στην αρχή. Την αληθινή τους σημασία κράτησαν ως μυστικό κάποιες θρησκευτικές οργανώσεις, τα μέλη των οποίων μυούσαν κληρονομικοί ιερείς. Οι οργανώσεις αυτές ήταν οι λεγόμενοι Ορφικοί και Βακχικοί ή Διονυσιαστές, τα μέλη των οποίων συμμετείχαν στα Ελευσίνια μυστήρια και στα μυστήρια των Καβείρων στη Σαμοθράκη. Εδώ, λοιπόν, συγκεντρώθηκαν τα απόρρητα δόγματα των θεολογικών και φιλοσοφικών μύθων της αρχαιότητας, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από κάποιο ιερατείο πολύ πριν από την εποχή του Ομήρου και αποτέλεσαν τη βασική πηγή των ελληνικών μύθων. Στα ιερά αυτά κέντρα, ύστερα από προκαταρκτικές τελετουργίες μύησης, επιτρεπόταν -υπό τον όρο της απόλυτης εχεμύθειας- σε αυτούς που συμμετείχαν να ακούσουν την πανάρχαια εκείνη θρησκευτική και κοσμογονική διδασκαλία που αποκάλυπτε τον προορισμό του ανθρώπου και βεβαίωνε ότι μετά το θάνατο υπάρχει ανταμοιβή [για τους αγαθούς] και τιμωρία [για τους κακούς],Όλα αυτά τα μάθαιναν χωρίς τις αλλοιώσεις, τα σύμβολα και τις αλληγορίες των ποιημάτων, που εξακολουθούσαν να τα κρατούν κρυφά από τον απλό λαό.

Ο Νώε και η οικογένειά του ετοιμάζονται να μπουν στην κιβωτό. Έργο του Φλαμανδού Franz Francken (1542-1616).

Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το ερμηνευτικό πλαίσιο της ελληνικής μυθολογίας, ένα πλαίσιο το οποίο κατά κοινή ομολογία επινοήθηκε με ευφυή τρόπο. Ωστόσο, με ευφυή τρόπο αντιμετωπίστηκε και αρνητικά από άλλους σοφούς άνδρες και ιδιαίτερα από τον Άγγλο Γεώργιο Γρότε. Αυτός από το 1846 μέχρι και το 1856 έγραψε ιστορία της αρχαίας Ελλάδας σε 12 τόμους και -ας μην έχουμε αυταπάτες- κατανόησε την αξία των ελληνικών μύθων ρεαλιστικότερα από τους άλλους και ερμήνευσε τους ιστορικούς θεσμούς του ελληνισμού. Βέβαια, ο Γρότε υπερασπίστηκε σε υπερβολικό βαθμό την αθηναϊκή δημαγωγία, αλλά όσον αφορά στα υπόλοιπα το έργο του είναι τόσο σπουδαίο, που διατηρεί και θα διατηρήσει το κύρος του στο μέλλον. Ο Γεώργιος Γρότε, λοιπόν, παρατήρησε ότι όλο το ερμηνευτικό πλαίσιο που προαναφέραμε στηρίζεται στην παραδοχή ότι οι Ορφικοί και οι Διονυσιαστές, τα Ελευσίνια και τα μυστήρια της Σαμοθράκης διέσωσαν, όπως άλλες κιβωτοί στο παρελθόν, τη μυστική αρχαία διδασκαλία. Αυτό προϋποθέτει ότι αυτά τα μυστήρια είναι αρχαιότερα από τον Ησίοδο, αρχαιότερα ακόμη και από τον Όμηρο, γιατί μόνο αν παραδεχτούμε ότι όλα αυτά φτάνουν μέχρι την ιερατική εκείνη τάξη πριν από τους ποιητές, μπορούμε να καταλάβουμε πώς παρέλαβαν από εκείνη την τάξη την αληθινή σημασία των συμβόλων και αλληγορικών αφηγήσεων, που ήδη στα έργα των παραπάνω ποιητών είχαν χάσει Μν αρχική τους σημασία. Και όμως, η εμφάνιση των μυστηρίων δεν μπορεί με σιγουριά να τοποθετηθεί ούτε ακόμη και σε αυτή την εποχή του Ησιόδου. Κοντά σε όλα αυτά, σήμερα υπάρχει και η άποψη ότι τα μυστήρια αυτά μπορεί να ήταν από όλους αποδεκτά και σεβαστά ως θρησκευτικές τελετές, αλλά δεν περιλάμβαναν καμιά απόκρυφη ή μυστικιστική διδασκαλία και ότι οι σωζόμενες σήμερα αρχαίες αλληγορικές ερμηνείες δεν πήγαζαν από τα ιερά αυτά κέντρα, αλλά αποτελούσαν έργα μεταγενέστερων φιλοσόφων και λογίων.Ας υποθέσουμε πως οι αρχές αυτού του ερμηνευτικού πλαισίου είναι σωστές, ότι δηλαδή εκείνη την πολύ μακρινή εποχή ήρθε πράγματι στην Ελλάδα από την Ανατολή μια ομάδα από ιερείς και έφερε μαζί της πολλές κοσμογονικές, φιλοσοφικές και ιστορικές γνώσεις -το οποίο βέβαια δεν είναι απίθανο να έχει συμβεί.