H οργάνωση της πρώιμης Ελληνικής Κοινωνίας

Φαίνεται πως οι Έλληνες για πολύ καιρό αγνόησαν την παρήγορη ιδέα ότι τη θλίψη την προκαλούν οι θεοί στον άνθρωπο για να δείξουν με ευγενικό τρόπο τις επικίνδυνες επιπτώσεις που έχει η αδιάκοπη ευτυχία. Στους θεούς άρεσαν οι γενναιόδωρες προσφορές από τους θνητούς, και αυτό που εκτιμούσαν ιδιαίτερα ήταν η ακριβής τήρηση του λατρευτικού τυπικού. Θεωρούσαν μάλιστα τόσο απαραίτητες αυτές τις τελετές, ώστε ακόμα και μια ακούσια καθυστέρηση γύρω από αυτές ήταν ικανή να επισύρει τρομερές συμφορές πάνω σε ένα ολόκληρο έθνος.
Οι αντιλήψεις αυτές για τους θεούς και για τις σχέσεις τους με τους ανθρώπους δεν συντελούσαν από μόνες τους στην ενίσχυση των αισθημάτων για τις ηθικές αξίες ούτε στην πιο συνειδητή εκπλήρωση των κοινωνικών υποχρεώσεων. Υπήρχε όμως μια έμμεση σύνδεση της θρησκείας με την ηθική. Πρώτα πρώτα τα παράδοξα ήθη των θεών δεν μείωναν καθόλου το σεβασμό που αυτοί ενέπνεαν στους ανθρώπους, αλλά και ούτε η συμπεριφορά τους αποτελούσε γι' αυτούς παράδειγμα προς μίμηση. Οι άνθρωποι που λάτρευαν τους θεούς δεν προσπαθούσαν να εξαγάγουν πρακτικούς ηθικούς κανόνες από τις μυθικές παραδόσεις, και γι' αυτόν το λόγο, παρ' όλο που οι θεοί ήταν επιρρεπείς στα ανθρώπινα πάθη, επειδή ήταν τόσο σπουδαίοι και τόσο μακριά από τα επίγεια πράγματα, δεν ίσχυαν γι' αυτούς οι νόμοι που είχαν επιβληθεί στο κατώτερο γένος των ανθρώπων.

Οι Ερινύες μπροστά στις Πύλες της Κόλασης, από την Κόλαση του Δάντη. Χαρακτικό του Γάλλου Gustave Dore, του 1861.

Ακόμη, η θρησκεία επηρέαζε την ηθική μέσα από κάποιες δυνάμεις στις οποίες είχε ανατεθεί το καθήκον να επιβάλλουν τις καθιερωμένες ποινές στους εγκληματίες. Οι δυνάμεις αυτές ήταν οι Ερινύες. Ο Όμηρος αναφέρει απλώς το έργο τους χωρίς να μας λέει πόσες ήταν και ποια ήταν η μορφή τους- την οποία η φαντασία μεταγενέστερων ποιητών θα απεικόνιζε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Ίσως, όμως, οι δυνάμεις αυτές να είναι ακόμη πιο τρομακτικές στην ποίηση του Ομήρου, που μας δίνει τις σκιές τους να κινούνται μέσα στο σκοτάδι. Η κατοικία τους βρισκόταν στις πιο σκοτεινές γωνιές του αόρατου κόσμου και γέμιζε φρίκη τις μακάριες θεότητες που κατοικούσαν στις χαρούμενες και φωτεινές κορυφές του Ολύμπου. Από το σκοτάδι καλύπτονταν οι Ερινύες και όταν έφευγαν από την κατοικία τους για να επιβάλλουν τις αποφάσεις της θείας Δικαιοσύνης. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να τις καλοπιάσουν, όπως έκαναν με τους άλλους θεούς. Τουλάχιστον, στα ομηρικά χρόνια, καμιά τελετή δεν ήταν ικανή να μειώσει την οργή των Ερινύων και να κατευνάσει τις τύψεις του ανθρώπου που διέπραξε έγκλημα. Ασχολούνταν ιδιαίτερα με το σεβασμό που όφειλαν να δείχνουν οι άνθρωποι απέναντι στα γηρατειά, στην πατρική εξουσία και στο δίκαιο της οικογένειας. Αλλά και η επιορκία και όλα τα φοβερά κακουργήματα ανήκαν στη δικαιοδοσία των Ερινυών. Ο τρόμος, λοιπόν, που ενέπνεαν οι σκληρές αυτές λειτουργοί της Δικαιοσύνης μπορεί να μη χαλιναγωγούσε εντελώς την απερίσκεπτη, ανάρμοστη συμπεριφορά που έδειχναν κάποιοι -την οποία συχνά ενίσχυε η σκανδαλώδης, πολλές φορές, συμπεριφορά των θεών του Ολύμπου- αλλά τουλάχιστον έως ένα σημείο την περιόριζε.