ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

γ) Άλλες τέλος μεταβολές πραγματοποιούνται σε μεγαλύτερους οικισμούς με εν δυνάμει αστικό χαρακτήρα. Η πολύ παλαιά Λιγούδιστα (1212 Levou-dist)²⁶⁸ θα συνενωθεί με τη νεότερη Καβαλαριά, απορροφώντας και το ακόμη νεότερο Τσιφλίκι, έτσι ώστε κατά το 1907 να αποτελεί μεγάλη κωμόπολη (2.887 κάτοικοι) που θα εξελιχθεί μετονομασθείσα (1927) στη σύγχρονη πόλη της Χώ­ρας. Η Αρκαδία πάλι, 11η σε μέγεθος κατά σειρά ανάμεσα στις μοραΐτικες «πόλεις» του 1700²⁶⁹, έχοντας ξαναβρεί αργότερα (1835) το προελληνικό της όνομα²⁷⁰, πρωτεύουσα του νομού Τριφυλίας (1899-1909)²⁷¹ με σαφέστερο αστι­κό χαρακτήρα, μοιάζει αναπτυσσόμενη πολεοδομικά και, σε αντίθεση με την Λιγούδιστα, να διασπάται, αφού όπως φαίνεται στον χάρτη του 1907 έχει εμ­φανιστεί δίπλα της (5.792 κάτοικοι) και νέος οικισμός με το όνομα: «Παραλία Κυπαρισσίας» (803 κάτοικοι).

258.ΓΔΠΕ, τ. 1_Α (1973), σσ. 119-120.
259. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σ. 165 χάρτης 6· ΜΜΕ, χάρτης 5-9- Λά­μπρος, Απογραφή Μεθώνης (όπ. σημ. 246), πίν. 7.

260. Σακελλαρίου, Πελοπόννησος (όπ. σημ. 30), σσ. 106-108, 255-259· Γενική Έφημερίς της Ελλάδος τον έτους 1828 (ανατ. Αθήνα 1987), αρ. 27 (σ. 111)· Α. Κυρκίνη-Κούτουλα, Η Οθωμανική διοίκηση στην Ελλάδα. Η περίπτωση της Πελοποννήσου (1715-1821), Αθήνα 1996· στην σ. 22 ανα­φέρεται η εμφάνιση του καζά των Εμπλακίων το 1786.

261. Στην ήδη δοσμένη βιβλιογραφία, να προστεθεί: ΓΔΠΕ, τ. 1_Α (1973), σσ. 32-34,41 (1829), τ. 1_Β (1974), σσ. 97-297 σποραδικά (1879-1907)· Μ. Φερέτος (επιμ.), Μεσσηνιακά 1969-70, Αθήνα 1972, σσ. 447 (1830), 330, 456, 443, 294, 270 (1846)· Σ. Λουκάτος, Πολιτειογραφικά Κορώνης, Με­θώνης και Νεοκάστρου, 1830, Πρακτικά του Β ' Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (= Πελ. Παρ. 10), 1984, σσ. 216, 219 σημ. 1· Μ. Χουλιαράκης, Εξελίξεις τοϋ πληθυσμού των αγρο­τικών περιοχών της Ελλάδος, 1920-1981, Αθήνα 1988, σσ. 202-212, 522-527· ΚΕΔΚΕ, Στοιχεία συ­στάσεως και εξελίξεως τών δήμων και κοινοτήτων. Νομός Μεσσηνίας, τ. 35, Αθήνα 1962 (απογρα­φές 1920-1951)· ΕΣΥΕ, Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17ης Μαρ­τίου 1991, Αθήνα 1994, σσ. 179-185- Α. Παναγούλιας, Διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξη της Μεσσηνίας (1689-1991), Μεσσηνιακά Χρονικά, τ. 1 (1999), σσ. 384-438.

262. ΓΔΠΕ, τ. 1_Β (1974), σσ. 293-297.

263. Στις κλίμακες μεγέθους ακολουθώ τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σσ. 207-215, όπου εξετάζει το territorio της Καρύταινας.

264.Το δίκτυο των μοναστηριών περιελάμβανε στην περιοχή της Χριστιανουπόλεως τις εξής μονές: της Θεοτόκου Κατζημιγάδας (5 ιερωμένοι), τοϋ Τιμίου Προδρόμου εν τω Μυγκφ (4 ιερωμέ­νοι και 3 υπηρέτες) και τα παλαιομονάστηρα της Άγιας Μαρήνης Ραφτόπουλου, τοϋ Αγίου Νικήτα Σελά και τοϋ Σωτήρος Χριστού Βαριμπόπης, βλ. Ντόκος, Εκκλησιαστική περιουσία (όπ. σημ. 77α), BNJ, τ. 21, σσ. 149, 151, 165, 167, 168. Στην περιοχή της Ανδρούσης υπήρχαν οι μονές: τοϋ Αγίου Γεωργίου στο Σαπρίκι (6 ιερωμένοι και 3 δόκιμοι), τό 'Ανδρών μοναστήρι της Αγίας Μεταμορφώ­σεως (9 ιερωμένοι και 3 δόκιμοι) και τοϋ Άγιου Ιωάννου τοϋ Θεολόγου στου Χαλβάτσου (γυναι­κείο), BNJ, τ. 21, σσ. 124, 125 και τ. 22, σ. 347, 349, 368-373. Για το τελευταίο, βλ. Τ. Γριτσόπουλος, "Ιχνη διακοσμήσεως τοϋ Ναοϋ τοϋ Αγίου Ιωάννου στό Κεφαλόβρυσο (Χαλβάτσο) Μεσσηνίας, Πρακτικά τοϋ Γ' Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (= Πελ. Παρ. 18), 1991, σσ. 42-48.

265.Από τα 80 χωριά που σημειώνω στον χάρτη του 1700, τα 29 έχουν από 21-50 κατοίκους (ποσο­στό 36,3%), τα 25: 51-100 (31,3%) και τα 12: 101-200 κατ. (15,0%). Το 1829 σημειώνω 88 χωριά, από τα οποία τα 32 έχουν 51-100 κατ. (36,4%), τα 22: 21-50 (25,0%) και τα 19: 101-200 κατ. (21,6%). Το 1907 υπήρχαν 91 οικισμοί, οι 42 με 201-500 κατ. (46,2%), 24: 101-200 (26,4%) και 10:501-1.000 κατ. (11,0%).

266.Το 1699 απαντά ως τοπωνύμιο στο χωριό Βαριπόμπη: Εις τοϋ Μαλίκη ομοίως, βλ. Ντό­κος, Εκκλησιαστική περιουσία (όπ. σημ. 77α), BNJ, τ. 21, σ. 168.

266α. Δ. Ψυχογιός, Συμβολή στη μελέτη των δημογραφικών φαινομένων του 19ου αιώνα, στο βιβλίο του: Προίκες, φόροι, σταφίδα και ψωμί. Οικονομία και οικογένεια στην αγροτική Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα ²1995, σσ. 133 κ.εξ.· Β. Παναγιωτόπουλος, 'Αγροτική έξοδος και σχηματι­σμός της εργατικής δύναμης στην ελληνική πόλη, στο ΕΜΝΕ, Νεοελληνική Πόλη. 'Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος, Αθήνα 1985, τ. 2, σσ. 521-531.

267. Τα XX 2, 3, 7, 8, 12 έχουν εγκαταλειφθεί οριστικά· στο εγγύς μέλλον την ίδια τύχη θα έχουν και τα XX 10, 11, 18,23,27,30,41.

268. Βλ. παραπάνω σ. 39 σημ. 176.

269. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σ. 184 πίν. 22.

270. Βαγιακάκος, Κυπαρισσίας ονοματολογικά (όπ. σημ. 97), σσ. 269-270.

271. Το 1833 συνεστήθη νομός Μεσσηνίας με έδρα την Αρκαδία, το 1845 η έδρα μετατίθεται στην Καλαμάτα. Το 1899 ο νομός διαιρέθηκε στους νομούς Τριφυλίας (επαρχίες Τριφυλίας και Ολυμπίας) και Μεσσηνίας. Το 1909 καταργείται ο νόμος Τριφυλίας και απορροφάται από αυτόν της Μεσσηνίας (έδρα η Καλαμάτα), ενώ το 1939 αποσπάται από τον τελευταίο, εκτός από επτά κοινότητες (Απανωχώρια), η επαρχία Ολυμπίας προς χάριν του νομού Ηλείας. Βλ. ΚΕΔΚΕ, Νομός Μεσσηνίας (όπ. σημ. 261), σσ. 5-6.