Η Σπάρτη και η Αθήνα

Η αρμοδιότητα της Συγκλήτου είναι δύσκολο να περιγραφεί λεπτομερώς. Μάλιστα, είναι ιδιαίτερα δυσ-διάκριτα τα όρια που χωρίζουν τις δικαιοδοσίες της από εκείνες του λαού, που έχει την κυρίαρχη εξουσία. Ο δήμος, όπως αναφέραμε, ήταν η υπέρτατη αρχή και ο νόμιμος κυρίαρχος του κράτους. Η Σύγκλητος είχε αναλάβει τη διακυβέρνησή του με τη σύμπραξη των ανώτερων αρχόντων. Στην πραγματικότητα όμως η Σύγκλητος χειραγωγούσε το δήμο αναφορικά με την άσκηση όλων των κυριαρχικών του δικαιωμάτων. Η νομοθετική εξουσία, για παράδειγμα, ανήκε στο δήμο, αλλά, εκτός του ότι κανένα νομοσχέδιο δεν υποβαλλόταν στο δήμο προτού εγκριθεί με προβούλευμα από τη Σύγκλητο, η Σύγκλητος ιδιοποιήθηκε το δικαίωμα να αναστέλλει, σε κρίσιμες περιόδους, την εκτέλεση των νόμων και να επιφυλάσσεται για την επικύρωση της εξουσίας του δήμου με σχετική απόφασή της. Η επικύρωση όμως αυτή κατέληξε σύντομα νεκρό γράμμα - σε τέτοιο βαθμό που στο τέλος, δεν επιβαλλόταν ψήφισμα. Με τον ίδιο τρόπο ο δήμος εξέλεγε τους άρχοντες, όμως η Σύγκλητος μπορούσε να επιδρά στην εκλογή, με αποτέλεσμα συνήθως, αν όχι πάντα, να αναδεικνύονται άρχοντες οι άριστοι από τους πολίτες.

Η ελληνική γη, άνυδρη και γεμάτη πέτρα, δεν εμποδίζει τα λιόδεντρα να προσφέρουν την ευλογία τους.
ΤΖΕΪΜΣ Λ. ΣΤΑΝΦΙΛΝΤ



Ο Πολύβιος, ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας και είχε προσωπική εμπειρία των γεγονότων, γράφοντας το 2ο αιώνα π.Χ., δηλαδή στην ακμή του ρωμαϊκού κράτους, εξηγεί με ευκρίνεια πώς τα πέτυχε όλα αυτά η Σύγκλητος. «Διότι πολλά έργα προκηρύσσονται από τους τιμητές σε ολόκληρη την Ιταλία και για επισκευές και εκτελέσεις δημοσίων έργων, τα οποία κανένας δεν θα μπορούσε να μετρήσει εύκολα. Η εκτέλεση των έργων αυτών αφορά σε ποταμούς, λιμάνια, φυτείες, μεταλλεία, την ύπαιθρο, γενικά όλα όσα έχουν περιέλθει στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Όλα αυτά συμβαίνει να εκτελούνται μέσω του λαού και με μία λέξη όλοι είναι συνδεδεμένοι με τις αγορές και τις σχετικές με αυτά εργασίες, διότι άλλοι αγοράζουν από τους τιμητές οι ίδιοι τις εργολαβίες, άλλοι συμμετέχουν στην εκτέλεση των έργων, άλλοι πάλι γίνονται εγγυητές αυτών που αγοράζουν τα έργα και άλλοι δίνουν τις περιουσίες τους για τα έργα στο Δημόσιο. Όλα αυτά που αναφέρθηκαν υπόκεινται στην εξουσία της Συγκλήτου: Έχει το δικαίωμα να παρατείνει τις προθεσμίες και να μειώσει τις υποχρεώσεις, όταν προκύψει μια αποτυχία, και γενικά να σταματήσει την εργολαβία, όταν είναι αδύνατη η εκτέλεσή της.

Υπάρχουν ακόμα και πολλά άλλα έργα στα οποία η Σύγκλητος και ζημιώνει πολύ, αλλά και ωφελεί αυτούς που αναλαμβάνουν δημόσια έργα, διότι δίνεται λόγος για όλα αυτά τα έργα προς τη Σύγκλητο. Το σπουδαιότερο είναι ότι οι συγκλητικοί κρίνουν τις περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές συναλλαγές, όσες έχουν το μέγεθος των εγκλημάτων. Γι' αυτό, επειδή όλοι έχουν την ανάγκη της εμπιστοσύνης της και επειδή φοβούνται για το μέλλον ποιες ανάγκες θα αντιμετωπίσουν, όλοι διστάζουν να αντισταθούν και να αντιδράσουν εναντίον των αποφάσεων της Συγκλήτου».
Με τον τρόπο αυτό η Σύγκλητος κατάφερε να ελέγξει την πολιτεία μετά την κατάλυση της βασιλείας, κυβερνώντας πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, συντηρώντας και διασώζοντας το κράτος, επιτυγχάνοντας την ενότητα της ιταλικής χερσονήσου και κυριαρχώντας σε ένα μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Μάλιστα, έκπληκτοι οι λαοί με τους οποίους είχε επαφές την αποκαλούσαν «συνέδριο βασιλιάδων».

Από το 2ο αιώνα π.Χ. όμως ο δήμος άρχισε να επαναστατεί συνέχεια και να αναδεικνύει ηγέτες που ήταν εχθροί του πολιτεύματος. Με την προτροπή αυτών των ηγετών ψήφιζε την ανατροπή των καθεστώτων. Αρχικά η Σύγκλητος περιστοιχιζόταν από την πιο συνετή μερίδα του έθνους και αντιμετώπισε με επιτυχία εξεγέρσεις και στασιαστές, επαναφέροντας το πολίτευμα στην προηγούμενη μορφή του. Σε σύντομο διάστημα όμως οι εξεγέρσεις μετατράπηκαν σε φοβερούς και επαναλαμβανόμενους εμφύλιους πολέμους. Π Σύγκλητος αγωνίστηκε και τότε γενναία -και μέχρι ενός σημείου με επιτυχία- για τη σωτηρία του πολιτεύματος μέσα στις χειρότερες δυσχέρειες που αντιμετώπισε ποτέ κυβέρνηση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τελικά, εκείνοι οι εμφύλιοι πόλεμοι κατέστησαν αναπόφευκτη την ίδρυση της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, κατά την κατάρρευση του αρχαίου πολιτεύματος διασώθηκε μόνο η Σύγκλητος ως το ανώτατο συμβούλιο του κράτους, η οποία διατήρησε την εξουσία -εν μέρει τουλάχιστον- στους τομείς της διοίκησης και της οικονομίας. Το κυριότερο είναι ότι εξακολούθησε να αποτελεί τον ηθικό συνδετικό κρίκο της ρωμαϊκής ενότητας, μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε έχασε και το τελευταίο ίχνος του παλιού της κύρους με την οριστική διχοτόμηση του κράτους και την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης.

Επομένως, η ρωμαϊκή Σύγκλητος διέγραψε μια πορεία 1.000 χρόνων. Γεννήθηκε με τη Ρώμη και πέθανε μαζί της. Αυτή η πορεία ήταν αδιάσπαστη στην ιστορία των κοινοβουλευτικών θεσμών και για το λόγο αυτό εξαιρετικά διδακτική. Οι θεσμοί αυτοί δεν κάνουν θαύματα από μόνοι τους. Για να γίνουν βιώσιμοι και να λειτουργήσουν όπως πρέπει, απαιτούνται πολλά. Κυρίως όμως απαιτείται να έχει συνειδητοποιήσει το έθνος ότι χρειάζεται μια ισχυρή κυβέρνηση. Αν δεν το συνειδητοποιήσει, η ελευθερία πολύ γρήγορα μετατρέπεται σε αναρχία. Αυτό το πολιτικό αισθητήριο ήταν έντονο στο ρωμαϊκό έθνος και για το λόγο αυτό το ρωμαϊκό έθνος μεγαλούργησε επί αιώνες. Αντίθετα, το ελληνικό έθνος, στο οποίο η φύση χάρισε όλη την ευφυΐα και όλες τις χάρες του κόσμου, δεν θέλησε ποτέ να κυβερνηθεί, με αποτέλεσμα να μην παραμείνει πολύ στην πολιτική σκηνή της ιστορίας.
Αν, έχοντας ως βάση τα παλιά εκείνα χρόνια, στρέψουμε το βλέμμα σε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, δύσκολα θα μπορέσουμε να αρνηθούμε ότι ο νεότερος ελληνισμός κληρονόμησε απαράλλακτη μία από τις προγονικές ιδιότητες. Πράγματι. Γιατί τα θαυμάσια πολεμικά επιτεύγματα της επανάστασης λίγο έλειψε να ματαιωθούν πλήρως; Επειδή κατά την επανάσταση δεν υπήρξε καθόλου και πουθενά διακυβέρνηση. Γιατί οι καρποί της πεντηκονταετούς ειρήνης που ακολούθησε ούτε καλοί αποδείχθηκαν ούτε ώριμοι; Επειδή στο διάστημα αυτό, αντί να επιδιώξουμε την εθνική και στρατιωτική μας οργάνωση, ξοδέψαμε το χρόνο σε καθετί άλλο παρά στην αποτελεσματική οργάνωση του ελληνισμού. Κανένα έθνος δεν υποχρεούται να είναι μεγαλοφυές, όμως κανένα έθνος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κοινό νου και κοινός νους των εθνών είναι η κυβέρνηση.
Αθήνα, 8 Νοεμβρίου 1885 Κ.Π.