Πολίτευμα

Γενικά κατά τη μυθική περίοδο της ελληνικής ιστορίας η δουλεία δεν ήταν υπερβολικά σκληρή, ιδιαίτερα μάλιστα αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι τότε όλες οι κοινωνικές τάξεις είχαν σχεδόν ίδια συναισθήματα, συνήθειες και ανατροφή. Ωστόσο, πολύ σκληρή ήταν πράγματι η τύχη των γυναικών δούλων, οι οποίες, επειδή ήταν πολύ περισσότερες από τους άνδρες δούλους, ασχολούνταν, κυρίως, με τις οικιακές εργασίες.Όχι μόνο τις κακομεταχειρίζονταν περισσότερο από ό,τι τους άνδρες, αλλά και ανέθεταν σε αυτές και τις πιο κουραστικές και βαριές δουλειές. Αυτές μετέφεραν το νερό από την πηγή, αυτές γύριζαν με τα χέρια τους το μύλο που άλεθε το περισσότερο αλεύρι που καταναλωνόταν στα σπίτια των αρχόντων. Ο Τηλέμαχος απειλεί με θάνατο τις δούλες που δεν συμπεριφέρονται σωστά, ενώ ακόμη και στους ιστορικούς χρόνους την αργή εκείνη εργασία της άλεσης την έκαναν δούλες, οι γνωστές αλετρίδες. Η κλώση και η ύφανση ήταν, επίσης, δύο από τις πιο συνηθισμένες ενασχολήσεις των γυναικών, αλλά την εργασία αυτή την έκαναν και δούλες και ελεύθερες, ώστε και σε αυτή την περίπτωση βλέπουμε να συγχέονται οι τάξεις.

Η Πηνελόπη στον αργαλειό της.

Όλα τα ενδύματα, και των ανδρών και των γυναικών, φτιάχνονταν στα σπίτια. Ακόμη και οι βασίλισσες ήταν πολύ έμπειρες σε αυτές τις δημιουργίες. Ο Όμηρος αναφέρει στην Οδύσσεια την πιστή Πηνελόπη, τη σύζυγο του Οδυσσέα, αλλά και την περιβόητη Ελένη, τη σύζυγο του Μενέλαου, για την οποία έγινε ο Τρωικός Πόλεμος. Στην Οδύσσεια, η Ναυσικά, η κόρη του Αλκίνοου, βοηθά τις δούλες της στο πλύσιμο των ρούχων στο ποτάμι και σε ένα άλλο αρχαίο ποίημα, τον Ύμνο στη Δήμητρα, βλέπουμε ότι οι κόρες του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού πηγαίνουν με χάλκινα λαγήνια στο πηγάδι για να αντλήσουν νερό. Τόσο απλή είναι κάθε κοινωνική κατάσταση προτού ωριμάσει. Μήπως η Ρεβέκκα και η Ραχήλ, όπως αναφέρει η Ιερά Γραφή, μήπως, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, η γυναίκα του πανάρχαιου βασιλιά της Μακεδονίας, δεν μαγείρευαν μόνες τους;

Αλλά, οι πιο δυστυχισμένοι άνθρωποι ήταν οι θήτες, οι οποίοι από τη μία θεωρούνταν ελεύθεροι, όμως από την άλλη ήταν αναγκασμένοι να καλλιεργούν τα χωράφια των πλουσίων επειδή ήταν πολύ φτωχοί. Οι θήτες δούλευαν επί πληρωμή είτε την περίοδο της συγκομιδής των καρπών είτε και άλλες φορές όταν υπήρχαν έκτακτες γεωργικές εργασίες. Οι θήτες εργάζονταν για να πάρουν ως πληρωμή την τροφή τους, τη διαμονή τους σε οίκημα του ιδιοκτήτη της γης, καθώς και τα ρούχα τους. Τις περισσότερες φορές οι θήτες αναφέρονται στην ίδια κατηγορία με τους δούλους και η αλήθεια είναι ότι λίγο διέφεραν από αυτούς. Πράγματι, η ζωή του ελεύθερου αλλά φτωχού άνδρα εκείνη την εποχή ήταν άθλια: Δεν είχε δική του ούτε μια σπιθαμή ελεύθερη γη, αλλά πήγαινε από τη μια προσωρινή εργασία στην άλλη, χωρίς να ελπίζει στην προστασία μιας ισχυρής οικογένειας ή κάποιας κοινωνικής ομάδας.Όταν ο Εύμαιος πίστεψε ότι οι κύριοι του θα τον απελευθέρωναν, φρόντισε να του δώσουν συγχρόνως σύζυγο, σπίτι και γη κοντά σε αυτούς, γιατί, χωρίς αυτά η απελευθέρωση από μόνη της δεν θα βελτίωνε την κατάστασή του. Η χειρότερη περίπτωση για ένα θήτη, σύμφωνα με τον Αχιλλέα, είναι να βρίσκεται στην υπηρεσία φτωχού γεωργού, γιατί αυτός ο γεωργός δεν μπορεί να δώσει στο θήτη του ούτε τόσο πολλή τροφή ούτε τόσο καλά φορέματα όσο ο πλούσιος άρχοντας Ευρύμαχος, παρ' όλα αυτά όμως του επιβάλλει πολύ βαρύτερη εργασία. Οι μικροί ιδιοκτήτες γης έπαιρναν στη δούλεψή τους θήτες, γιατί δεν διέθεταν το αναγκαίο για την αγορά δούλων κεφάλαιο και γι' αυτό θεωρούσαν σκόπιμο να εξοικονομούν τα έξοδα που θα είχαν για τη συντήρηση των δούλων, κάθε φορά που δεν είχαν εργασία. Ο πρακτικός Ησίοδος συμβουλεύει αυτόν στον οποίο έχει μισθώσει τα κτήματά του και ο οποίος δουλεύει κυρίως με δούλους, να απασχολεί ένα θήτη τον καλοκαίρι και, άμα μαζευτεί ο καρπός, να τον διώχνει και το χειμώνα να παίρνει μια άτεκνη έριθον97, δηλαδή μια εργάτρια, η οποία, όπως είναι φυσικό, είναι πιο χρήσιμη από ένα θήτη στις χειμωνιάτικες εργασίες του σπιτιού. Δεν πρέπει να πιστέψουμε, όμως, ότι οι γεωργικές εργασίες ήταν το μόνο εισόδημα των θητών, αφού οι πιο γενναίοι και ρωμαλέοι από αυτούς προτιμούσαν να ακολουθούν τους άρχοντες στις εκστρατείες τους και έτσι να ζουν από τα λάφυρα.

Αλλά όσο και αν φαινόταν θλιβερή η κατάσταση κάποιων λαϊκών τάξεων, ο δήμος'8 φαίνεται να έχει από τότε στην Ελλάδα κάποια πολιτικά δικαιώματα, τα οποία περιόριζαν την αυθαιρεσία της εξουσίας των βασιλιάδων και των αρχόντων, προετοιμάζοντας έτσι τη μελλοντική ευημερία των πολλών. Ο βασιλιάς, αφού αποφάσιζε μαζί με τη βουλή των αρχόντων το τι θα γινόταν, όπως προαναφέραμε, όφειλε να υποβάλει αυτές τις αποφάσεις στην κρίση του λαού, που ήταν συγκεντρωμένος στην Αγορά. Οι κήρυκες καλούσαν το πλήθος να καθίσει και να κάνει ησυχία. Ήταν πολύ σπουδαίο να κάθεται ο λαός στην Αγορά, γιατί κάθε φορά που ήταν όρθιος, αυτό ήταν ένδειξη αναταραχής ή φόβου. Επίσης, Αγορά που συγκαλούνταν λίγο πριν από τη δύση του ήλιου, στην οποία οι Αχαιοί πήγαιναν ζαλισμένοι από το κρασί, λογιζόταν προάγγελος συμφορών. Κάθε ηγεμόνας είχε το δικαίωμα να αγορεύσει, αλλά, όπως φαίνεται, ανάλογο δικαίωμα δεν είχε κανένας από το δήμο.