Πολίτευμα

Αυτή ήταν η μοναρχία των ηρωικών χρόνων και αυτός ο χαρακτήρας και ο βίος της ανώτερης τάξης των ελεύθερων πολιτών, δηλαδή των αρχόντων της. Ο υπόλοιπος πολυάνθρωπος δήμος, οι «λαοί», δηλαδή, του Ομήρου, αποτελούνταν από βιοτέχνες, τους γνωστούς δημιουργούς, αυτούς δηλαδή που έφτιαχναν έργα για το δήμο και ήταν ελεύθεροι πολίτες. Ως δημιουργοί αναφέρονται οι χαλκουργοί, οι υποδηματοποιοί, οι μάντεις, οι γιατροί, οι δορατοποιοί, οι αοιδοί, οι κήρυκες και άλλοι. Τα επαγγέλματα αυτά μπορεί μέχρι κάποιο σημείο να θυμίζουν τη διαίρεση σε κάστες, η οποία επικρατούσε στην Ανατολή, και κυρίως στην Αίγυπτο και στην Ινδία. Πραγματική όμως ομοιότητα ανάμεσα στις κάστες της Ανατολής και τους ' Ελληνες δημιουργούς δεν φαίνεται να υπάρχει. Στην Ινδία ο γιατρός, ο αστρολόγος, ο κατασκευαστής κοσμημάτων και έργων τέχνης, ο αγγειοπλάστης, ο πλύστης, ο κουρέας, ο βοσκός κάθε χωριού, όχι μόνο ασκούν το επάγγελμά τους κληρονομικά, αλλά θεωρούνται και δημόσιοι υπάλληλοι που πληρώνονται από τα εισοδήματα του χωρίου.

Ο Τηλέμαχος απαντά στις ερωτήσεις του Μίνωα

Αντίθετα, στην Ελλάδα, τουλάχιστον στην ηρωική εποχή, δεν παρουσιάζεται κάτι ανάλογο. Στην Ελλάδα βλέπουμε πολλές και διαφορετικές τάξεις δημιουργών, όπως συναντάμε και σήμερα σε όλη τη Γη, αλλά οι δημιουργοί αυτοί είναι ελεύθεροι και δεν έχουν κληρονομήσει τη βιοτεχνία, με εξαίρεση ίσως κάποιες κατηγορίες, όπως, λ.χ., τους μάντεις, τους κήρυκες, και αυτούς όχι πάντα. Άλλωστε, δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τον απλό λαό. Αν και υπήρχαν χωράφια ιδιόκτητα, τα οποία ήταν ακριβώς οριοθετημένα και επιτηρούμενα, στο μεγαλύτερο κομμάτι γης του χωριού έβοσκαν τα κοπάδια.
Τα κοπάδια ήταν πραγματικά το βασικό κεφάλαιο της περιουσίας του κάθε πλουσίου, το βασικό αντικείμενο για τις ανταλλαγές και τις πληρωμές, αλλά και η κύρια αφορμή για συγκρούσεις, αφού το άφθονο ψωμί και το άφθονο κρέας ήταν η συνηθισμένη τροφή του κάθε ανθρώπου. Τα χωράφια τα καλλιεργούσαν κυρίως δούλοι και τα κοπάδια τα πρόσεχαν δούλοι, αν και ορισμένες φορές τις εργασίες αυτές τις έκαναν με πληρωμή φτωχοί ελεύθεροι άνθρωποι, οι θήτες.

Οι δούλοι ονομάζονταν δμώες, δρηστήρες, ανδράποδα, αμφίπολοι. Αυτοί ήταν ή αιχμάλωτοι πολέμου ή αγορασμένοι και χρησίμευαν ή ως οικιακοί υπηρέτες, ή, όπως αναφέραμε πριν από λίγο, στη γεωργία και στη φύλαξη των κοπαδιών. Μερικοί από αυτούς στους οποίους είχαν αναθέσει τη φύλαξη μεγάλων κοπαδιών από βόδια, χοίρους, κατσίκες, ήταν υποχρεωτικά άνθρωποι μεγάλης εμπιστοσύνης, αφού συχνά βρίσκονταν μακριά από την άμεση επίβλεψη των κυρίων τους. Ο Οδυσσέας, π.χ., και οι άλλοι άρχοντες της Ιθάκης είχαν βόδια, πρόβατα, μουλάρια και άλλα οικόσιτα ζώα που τα επιτηρούσαν μόνοι τους οι βοσκοί στη Στερεά και στην Πελοπόννησο, όπως ακριβώς συμβαίνει μέχρι σήμερα με τους κατοίκους των Επτα νήσων. Αυτοί οι ανώτεροι κατά κάποιον τρόπο δούλοι είχαν άλλους δούλους δικούς τους. Οι κύριοι τους φέρονταν με μεγάλη επιείκεια και αυτοί για να το ανταποδώσουν φαίνονταν να είναι μερικές φορές περισσότερο φίλοι και συγγενείς των κυρίων τους παρά δούλοι τους. Η βαθιά και ακλόνητη αφοσίωση του χοιροβοσκού Εύμαιου και του βουκόλου Φιλοίτιου προς την οικογένεια και τις υποθέσεις του απόντα Οδυσσέα είναι μία από τις ωραιότερες εικόνες της αρχαίας μας επικής ποίησης. Αυτού του είδους η σχέση ανάμεσα στους κυρίους και τους δούλους εκείνη την εποχή εύκολα εξηγείται. Σε μια εποχή που όλα ήταν ευμετάβλητα, γιατί εξαρτιόνταν από την τύχη και τη βία και όχι από μια καθορισμένη έννομη τάξη, η δουλεία ήταν συμφορά που στον καθένα μπορούσε να συμβεί. Ο μεγάλος και φημισμένος ηγέτης που επιχειρούσε μια εκστρατεία, αν νικούσε, επέστρεφε φέρνοντας μαζί του μεγάλο αριθμό δούλων, αν όμως έχανε, μπορούσε και ο ίδιος να καταντήσει δούλος. Κατά συνέπεια, πολλές φορές ο δούλος είχε όμοια καταγωγή με τον κύριο του. Ο Εύμαιος, για παράδειγμα, τον οποίο προαναφέραμε, ήταν γιος άρχοντα. Όταν ήταν παιδί, τον απήγαγε η παραμάνα του, και έπειτα Φοίνικες ληστές τον πούλησαν στον Λαέρτη. 'Ενας τέτοιος δούλος, με τόσο καλή συμπεριφορά, μπορούσε να ελπίζει ότι ο κύριος του θα τον απελευθέρωνε.