Μια ιστορική αναδρομή της Χώρας (ΛΙΓΟΥΔΙΣΤΑ) Καιι της ευρύτερης περιοχής

ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο μαρτυρείτε από την 4^η χιλιετία π.Χ.¹ στο σπηλαίο – Καταβόθρα², που βρίσκεται μέσα στον οικισμό της Χώρας (Οδός Αριστομένη Κοκέβη, δίπλα από οικία αρ.8, απέναντι από οικία αρ. 13.) (όστρακα ύστερης νεολιθικής μαύρης στιλβωτής κεραμικής )

Στη θέση Βολιμίδια³, στο βόρειο άκρο της Χώρας, σχεδόν στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω,- τοποθεσία εύφορη και «υδατοβριθής όσον ολίγαι τοποθεσίαι εν Ελλάδι» όπως γράφει ο Σ. Μαρινάτος, -ανασκάφηκε Μυκηναϊκή νεκρόπολη. Πρόκειται για 34 ΜΕ –ΥΕ ΙΙΙ Γ θαλαμοειδής τάφους, λαξευμένους στο συμπαγή αλλά μαλακό πωρόλιθο από τον οποίο συνίσταται το έδαφος της περιοχής⁴. Οι τάφοι είναι μοναδικοί στο είδος τους, το σχήμα και το μέγεθος τους είναι διαφορετικό από τους συνήθεις θαλαμοειδείς των μυκηναϊκών χρόνων⁵. Έχουν οξυκόρυφους κυκλικούς θαλάμους και ανήκουν στην πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή. Από τη Γεωμετρική εποχή μέχρι τη Ρωμαϊκή και τους πρώιμους Χριστιανικούς χρόνους, σε πολλούς από αυτούς τους τάφους γινόταν η λατρεία των νεκρών Σύμφωνα με τον Μαρινάτο εκεί βρισκόταν η «Πύλος η Παλαιά»^6α . Στην ίδια περιοχή υπήρχε πολίχνη (1600π.Χ.) η οποία διατηρήθηκε μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους, διέθετε και μικρό υπόκαυστο στη μέση της νεκρόπολης.⁶ Η ύπαρξη του Κεφαλόβρυσου⁷, περιοχή με άφθονα νερά πάνω από τα Βολιμίδια συντέλεσε στην ίδρυση του Μυκηναϊκού και στην εξέλιξη των μεταγενέστερων οικισμών των Βολιμιδιών ⁸.

Στην περιοχή Μεγαμπέλια⁹, που βρίσκεται σε απόσταση 1 χλμ. ανατολικά της Χώρας, πάνω σε ύψωμα, διαπιστώθηκαν μυκηναϊκά όστρακα σε βάθος 0,50 μ. και υπολείμματα οπτών πλίνθων, αποδεικνύοντας ύπαρξη μικρού μυκηναϊκού οικισμού¹⁰.

Θαλαμοειδείς τάφοι έχουν ανασκαφεί και στο ΝΔ άκρο της Χώρας¹¹ (κατά το έτος 2002 διεξάγονται ανασκαφές στον ίδιο χώρο από την Εφορεία προϊστορικών και Κλασικών Αρχ/των Ολυμπίας).

Κατά την Μυκηναϊκή (13^ος αι. π.Χ.) εποχή κέντρο της περιοχής είναι το ανακτορικό συγκρότημα του Άνακτος (Νηλέα και Νέστορα) η Πύλος¹². Βρίσκεται στο λόφο του Άνω Εγκλιανού¹³ (Απάνου Εγκλιανός). Ο λόφος βρίσκεται 4 χλμ. νοτίως της Χώρας, μια θέση από την οποία μπορεί κανείς να έχει την εποπτεία όλου του όρους Αιγάλεω, του κόλπου του Ναβαρίνο και τμήματος των ακτών του Ιονίου Πελάγους. Οι πλευρές του λόφου είναι απότομες και το ύψος τους κυμαίνεται από 4-7μ. Από τα ΝΔ προς τα ΒΑ το μήκος του είναι περίπου 170 μ. και το πλάτος του περίπου 90μ.¹⁴ Η πρώτη κατοίκιση του υψώματος τοποθετείται στη Μεσοελλαδική εποχή, πριν χτιστεί το Μυκηναϊκό ανάκτορο η κορυφή του υψώματος ισοπεδώθηκε¹⁵. Το ανάκτορο είναι ένα συγκρότημα διαφόρων οικοδομημάτων, με 105 διαμερίσματα στους ισόγειους χώρους¹⁶. Σε αντίθεση με άλλα Μυκηναϊκά ανάκτορα της εποχής το ανάκτορο του Άνω Εγκλιανού δεν είχε τείχη. Η Μυκηναϊκή πόλη βρισκόταν κάτω από το λόφο¹⁷. Πηγή εσόδων και ευημερίας της Πύλου ήταν κυρίως το εμπόριο του λαδιού¹⁸, απλού και αρωματικού.

Σε δεσπόζοντα λόφο ανατολικά και ακριβώς απέναντι από το λόφο του «Άνω Εγκλιανού» -ανάκτορο του Νέστορος-, βρίσκεται η θέση Βαγιές^19,20.(Βάγια στην τοπική διάλεκτο είναι το φυτό Δάφνη) Βαθιές χαράδρες χωρίζουν τη θέση αυτή από τον Άνω Εγκλιανό , που απέχει σε ευθεία γραμμή περίπου ένα χλμ. Στην επιφάνεια του λόφου βρέθηκαν μυκηναϊκά όστρακα, κατάλοιπα μυκηναϊκής εγκατάστασης, πιθανόν μικρός συνοικισμός, στρατιωτικό φυλάκιο ή και έδρα τιτλούχων, συγγενών της βασιλικής οικογένειας των Νηλειδών.²¹

Κατά την περίοδο των μεγάλων καταστροφών (1200 π.Χ. ) του Μυκηναϊκού κόσμου²² τελειώνει και η ακμή του Ανακτόρου της Πύλου. Το συγκρότημα υπέστη πυρκαγιά, ενώ είχε εγκαταλειφθεί. Το ανάκτορο δεν ξανακτίσθηκε, ούτε ιδρύθηκε πάλι η πόλη της Πύλου²³.

Η ευρύτερη περιοχή όμως εξακολουθεί όπως και πριν να κατοικείται. Ανάλογα με τις κλιματολογικές, γεωλογικές, κοινωνικοοικονομικές, συνθήκες κάθε εποχής τα οικιστικά κέντρα ευημερούν άλλοτε κοντά στον αιγιαλό, στα πεδινά, σε περιοχές με πυγές, σε υψώματα. Όπως προαναφέρθηκε ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης (ανασκαφές Βολιμιδιών) απαντώνται μέχρι και τα πρώιμα Χριστιανικά χρόνια.

(πίνακας²⁴⁾

ΕΠΟΧΗ	ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ	ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΑ	ΤΑΦΕΣ	ΚΕΡΑΜΙΚΗ	ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ
Ν.Ε. 4η χιλ.- 2500π.Χ.	Εγκλιανός	-	-	όστρακα
	Χώρα	Σπήλαιο		όστρακα
Π. Ε. 2600-2200π.Χ.	Εγκλιανός	Καμπυλόγραμμο		όστρακα	γουδοχέρι
Μ.Ε. 2200-1580π.Χ.	Βολιμίδια (Παλαίπυλος) 1600π.Χ.		Κεφαλόβρυσο, θαλαμωτός ηγεμονικός	Κεραμικά αγγεία	Λίθινα βέλη Χάλκινα μαχαίρια
	Εγκλιανός -Πύλος 1600π.Χ.	Περιφερειακό τείχος πύλη		Όστρακα μινυακά
Υ. Ε. 1580-1120 π.Χ.	Βολιμίδια		Θαλαμωτοί τάφοι	Κεραμικά αγγεία	Ειδώλιο, εργαλεία, αιχμές βελών, οστέινες καρφίτσες, σφραγίδες
	Εγκλιανός Πύλος	Ανάκτορο, οικίες	Θολωτοί , θαλαμωτοί	Κεραμικά αγγεία	Μικρά τεχνουργήματα από πολύτιμα υλικά.
	Χώρα			αγγεία	Διπλός πέλεκυς, ξίφος

Οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο (6^ος – 7^ος αι. μ.Χ.) και εντάχθηκαν ως υπήκοοι ή υποτελείς (πακτιώται) της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας²⁵. Στην ευρύτερη περιοχή της Χώρας υπάρχουν τοπωνύμια σλαβικής προέλευσης. (Λιγούδιστα, Ντούναβι^26α, Εγκλιανός, Καμπίροβα,).

Βυζαντινά ευρήματα κατοίκισης (7^ος –15^ος)υπάρχουν στις θέσεις Καβελαριά, Δούναβης, Εγκλιανός. Στην Καβελαριά υπήρχε οικισμός από την Παλαιοχριστιανική εποχή ως τα μέσα του 19^ου αι.²⁶ (η Καβελαριά βρίθει από επιφανειακά βυζαντινά κεραμικά υπολείμματα δόμησης, θεμέλια κατοικιών και αγγείων καθημερινής χρήσης).

2 Κ. Θ. Συριόπουλος, Η προϊστορική κατοίκησις της Ελλάδος και η γένεσις του
Ελληνικού Έθνους. Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1994 σ. 224.
3 Γ. Λώλος, Πύλος Ημαθόεις, Η πρωτεύουσα του Νέστορος και η γύρω περιοχή. Αθήνα
1994, σ. 24, Καταβόθρα, υπόγειο σπήλαιο μεγάλου μήκους, με ακανόνιστους
κυκλικούς θαλάμους ,διαμέτρου έως και 10μ. Σήμερα η είσοδος της σπηλιάς είναι
καταχωσμένη, τριγύρω η βλάστηση είναι πυκνή.
4 D. J. Georgacas, W. A. McDonald, Place Names of Southwest Peloponnesus
register and indexes Athens 1967) τοπωνύμιο αρ. 1085.
5 Σ. Μαρινάτος, Ανασκαφαί εν Πύλωι Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής
Εταιρείας, Απόσπασμα του έτους 1952, Αθήνα 1954.6 Σπ. Ιακωβίδης, Περί του σχήματος των λαξευτών τάφων εις τα Βολιμίδια Μεσσηνίας,
Ανάτυπον εκ του Β΄ τόμου, Αθήνα 1964. σ. 98-111.
6α βλ. όπ. 3, σ. 21-22. «Παλέπυλος», πόλη που αναφέρει ο Στράβων (8,359) ότι
βρισκόταν κάτω από το όρος Αιγάλεον. Ο J. Chadwick και άλλοι ταυτίζουν τα
Βολιμίδια με τη θέση «pa-ki-ja-ne¨», θρησκευτικό κέντρο αναφερόμενο στα κείμενα
των πινακίδων του ανακτόρου.
7 Σ. Μαρινάτος, Ανασκαφαί Πύλου (1952-1960) (Ελληνικός τομεύς), σ. 112 – 119,
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τ. 16 (1960) κείμενον, Αθήνα 1962
8 βλ. όπ. 4, τοπωνύμιο αρθ. 2960 και 2961.
9 βλ. όπ3, σ.21 και σ. 58, : (1952) ο Σπ. Μαρινάτος ξεκινάει ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα στην περιοχή, με την
ανασκαφή του εκτεταμένου Μυκηναϊκού νεκροταφείου θαλαμοειδών τάφων στα Βολιμίδια Χώρας. Οι ανασκαφές
διεξάγονται με εργατικό προσωπικό από την Χώρα.
10 βλ. όπ. 4. τοπωνύμιο αρθ. 4642, σ. 193.
11 Γ. Παπαθανασόπουλος, Αρχαιότητες και Μνημεία Μεσσηνίας 1969, Ανάτυπον εκ των χρονικών του
Αρχαιολογικού Δελτίου, τόμος 25, σ. 182, Αθήνα 1971.
12 βλ. όπ. 2. σ. 224.
13 βλ. όπ.3, σ.57, Το 1939 αρχίζουν οι ανασκαφές στο λόφο του Επάνω Εγκλιανού από τον Κ. Κουρουνιώτη και
τον Karl W. Blegen (1887-1971), με βοηθό του τον W. A. McDonald. Αποκάλυψαν τμήματα ανακτόρου, το
οποίο οι ανασκαφείς ταύτισαν με το ανάκτορο του Ομηρικού Νέστορα. Ήρθαν στο φως εκατοντάδες πήλινες
πινακίδες της Γραμμικής Β΄ Γραφής από το αρχείο του ανακτόρου. Ανασκάφθηκε επίσης ο θολωτός τάφος του
Κάτω Εγκλιανού από την Elizabeth Pierce Blegen.
Κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διακόπτονται οι ανασκαφικές εργασίες και ξεκινούν πάλι το 1952.
Αρχίζει συστηματική ανασκαφή του Ανακτόρου του Νέστορος στον λόφο του Εγκλιανού από αποστολή του
Πανεπιστημίου του Cincinnati υπό τη διεύθυνση του Carl Blegen και στην γύρω περιοχή, με τη συμμετοχή πολλών
αρχαιολόγων και άλλων ειδικών (Δ. Ρ. Θεοχάρη, Ι. Τραυλού, Δρος Γ. Παπαθανασόπουλου). Από το 1952 ως το
1969 γίνεται πλήρης ανασκαφή του Ανακτόρου, ερευνώνται άλλα τμήματα του λόφου, γίνονται δοκιμαστικές τομές
στην έκταση της λεγόμενης Κάτω Πόλης, και ανασκάπτονται Μυκηναϊκοί τάφοι (θολωτοί και θαλαμοειδείς σε
σημεία κοντά στο λόφο.
14 βλ. όπ. 4, τοπωνύμιο αρθ.574, σ. 104(Σλαβικό τοπωνύμιο)
15 Γ. Λώλος, Το Ανάκτορον του Νέστορος, Αθήνα 1972, σ. 40
16 C. Blegen, Marion Rawson, Το Ανάκτορον του Νέστορος, μτφ. Γ. Παπαθανασόπουλος, Αθήνα 1964, σ. 7.
17 βλ. όπ. 3, σ. 9.
18 βλ. όπ. 15, σ. 41.
19 βλ. όπ. 15, σ. 185.
20 βλ. όπ. 4, τοπωνύμιο αρθ. 817, σ.109
21 Α. Δ. Κρεκούκια , Φυτώνυμα Τοπωνύμια Τριφυλίας, Πλάτων έτος ΙΑ΄ τεύχος Β΄1959, Αθήνα 1959, σ.427, Στη
θέση αυτή υπάρχει το φυτό δάφνη του Απόλλωνα (laurus nobilis – Apollinis)
22 Γ. Παπαθανασόπουλος, Αρχαιότητες και Μνημεία Μεσσηνίας 1967, Ανάτυπον, Εκ
των χρονικών του Αρχαιολογικού Δελτίου, τόμος 23, (1968), Αθήνα 1969. )
23 C. Mosse, A. Schnapp- Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας,
Αθήνα 1999, σ.113,114.
24 βλ. όπ. 15, σ. 194-197.
25 Φ. Σταθόπουλου, Η πολιτιστική άνθηση της Μεσσηνίας στα προϊστορικά χρόνια,
ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ 1968, σ.163-190- πίνακες.