ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

β) Βορειοανατολικά, στα στενά της Τσακώνας (στο Δερβένι Λεονταρίου), η μεσαιωνική διάβαση Μακρυπλάγι⁶, απ' όπου περνούσε η Βασιλική οδός⁷, οδη­γεί στα υψίπεδα της κεντρικής Πελοποννήσου (μεσαιωνική Μεσαρέα/ αρχαία Αρκαδία).

γ) Ανατολικά, υπάρχει η διέλευση εγκάρσια στον Ταΰγετο (ο μεσαιωνικός Πενταδάκτυλος, ύψ. 2.407 μ.) προς Μυστρά και Σπάρτη (μεσαιωνική Λακεδαί­μονα), όπου και επισημαίνεται αρχαίος δρόμος⁸.

δ) Τέλος νοτιοανατολικά είναι το πέρασμα στο φαράγγι της Κοσκάρακας

3.    Στράβων, Γεωγραφικά, Η' 350 (έκδ. Πάπυρου, τ. 3, σ. 1030).

4. Για μια διαχρονική θειύρηση του θέματος, βλ. F. Lukermann, Settlement and Circulation: Pattern and Systems, στο W. McDonald και G. Rapp Jr. (επιμ.), The Minnesota Messenia Expedition: Reconstructing a Bronze Age Regional Environment, Μιννεάπολη 1972 [= MME], σσ. 148-170· πρβλ. Δ. Ανωγιάτης-Πελέ, Δρόμοι και διακίνηση στον ελλαδικό χώρο κατά τον 18ο αιώνα, Αθήνα 1993, χάρτης σ. 28.

5. Πολύβιος, 'Ιστορία, Δ' 77, 8-10 (έκδ. Πάπυρου, τ. 2, σ. 740).

6.    Π. Καλονάρος (επιμ.), Το Χρονικόν τοϋ Μορέως, Αθήνα 1940, ανατύπωση χωρίς χρονολο­γία (όμως Αθήνα 1989) [= ΧρΜορ], στχ. 5333/57/73 (σσ. 222-224), 5506 (σ. 228), 6666 (σ. 272).

7.    F. Miclosich και J. Muller, Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, Βιέννη (ανατ. Αθήνα 1996) [= M-M], τ. 5 (1887), σ. 160.

8.    Γ. Πίκουλας, Ή Νότια Μεγαλοπολιτική Χώρα από τον 8ο π.Χ. ώς τον 4ο μ.Χ. αι., Αθήνα 1988, σσ. 220,222.
9.    Σ. Κουγέας, Συμβολαί εις τήν ίστορίαν και τοπογραφίαν της ΒΔ Μάνης, Ελληνικά, τ. 6
(1933), σσ. 269-270.
10.    Ο ίδιος, ΝικήταΝηφάκη, Μανιάτικα Ιστορικά στιχουργήματα, Αθήνα 1964, σ. 48 σημ. στχ. 25.