Μυκηναϊκός Πολιτισμός

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ
Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο άναξ (ή Wanax στη μυκηναϊκή γλώσσα, όπως διαβάστηκε σε επιγραφές Γραμμικής Β), αξίωμα που στηριζόταν στην κληρονομική διαδοχή, από τον πατέρα στο γιο. Αυτός κατείχε τεράστιες εκτάσεις γης και είχε νομοθετική, διοικητική και θρησκευτική εξουσία. Η κοινωνική ιεραρχία καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από ένα αυστηρό σύστημα γαιοκτησίας. Έτσι, αμέσως μετά τον άνακτα βρισκόταν η τάξη των αυλικών. Σε αυτούς ανήκαν κατά σειρά ο αρχηγός του στρατού -κατά τον Όμηρο- (lawagetas) και οι ιππείς (equeta), που ήταν στρατιωτικοί βασιλικοί ακόλουθοι. Ακολουθούσε το ιερατείο με τους τελεστές (telestas), οι οποίοι, όπως υποδεικνύει και η λέξη, ήταν θρησκευτικοί υπάλληλοι, που κατοικούσαν στο θρησκευτικό κέντρο (Pakijane) και, σύμφωνα με την κατοχή γης, βρίσκονταν αμέσως μετά τον lawagetas. Στο ιερατείο ανήκαν επίσης ιέρειες και ιερείς, που ήταν επικεφαλής των θρησκευτικών τελετών και διαχειρίζονταν τις περιουσίες των ιερών.

Ο Ερρίκος Σλίμαν άρχισε την ανασκαφή που τον οδήγησε στα ταφικά συμπλέγματα και στην ανακάλυψη του Ταφικού Κύκλου, κοντά στην Πύλη των Λεόντων, τον Αύγουστο του 1876.

Οι δήμοι-διοικητικές επαρχίες (damo)   λειτουργούσαν με ιεραρχική σειρά: ο βασιλιάς (qasireu), ο οποίος ήταν τοπικός αρχηγός επαρχίας, οι τοπικοί άρχοντες (koretai) και οι υπάλληλοι των δήμων που ήταν διορισμένοι από το βασιλιά (damokoro). Τελευταία ήταν η τάξη των δούλων (doera), που δούλευαν για ιδιώτες ή για τα ανάκτορα.

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν φανερά επηρεασμένος από τον μινωικό σε πολλούς τομείς, όπως η θρησκεία, η τέχνη και η οικονομία. Ωστόσο, αν και στην αρχή ακολούθησε τα μινωικά πρότυπα σχεδόν κατά πόδας, στη συνέχεια διαμόρφωσε τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αφήνοντας τη μυκηναϊκή σφραγίδα ανεξίτηλη στο χρόνο. Αυτό οφειλόταν στο ότι οι Μυκήνες ήταν δέκτης καταιγιστικών επιθέσεων, όπως μαρτυρεί και η κυκλώπεια οχύρωση σε αντίθεση με τη μινωική Κρήτη όπου επικρατούσαν ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης. Η συνεχόμενη απειλή διαμόρφωσε έναν πιο αυστηρό, πιο απόλυτο και πιο συντηρητικό μυκηναϊκό πολιτισμό, με άμεση επίδραση, όπως ήταν φυσικό, σε όλους τους τομείς του.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Οι πρώτες πληροφορίες που έχουμε για τη μυκηναϊκή λατρεία τοποθετούνται χρονικά στην εποχή των λακκοειδών τάφων (1750-1500 π.Χ.). Ωστόσο, η θρησκεία απέκτησε σταθερή μορφή από το 1400 μέχρι το 1060 π.Χ. Θρησκευτικά οικοδομήματα δεν έχουν σωθεί, εκτός από το «θρησκευτικό κέντρο» που βρίσκεται στις Μυκήνες. Οι τελετουργίες (δεήσεις, θυσίες, πομπές, τελετουργικοί χώροι) γίνονταν στη φύση, σε πρόχειρες κατασκευές. Οι θεότητες στις οποίες πίστευαν οι Μυκηναίοι, σύμφωνα με τις επιγραφές των πινακίδων που σώζονται, ήταν ο Δίας (di-we), η Ήρα (e-ra), ο Ερμής (e-ma-a), ο Άρης (a-re), ο Ποσειδώνας (po-se-da-o-ne), ο Διόνυσος (di-wo-nu- so), ο Απόλλωνας (a-pe-ro), οι οποίοι προέρχονταν από το ελληνικό δωδεκάθεο. Στη μυκηναϊκή τέχνη συχνά συναντάται και μια γυναικεία μορφή -η οποία σχετίζεται με τη «μητέρα θέα» των Μινωιτών-, η Πότνια, που παρουσιάζεται με διάφορες μορφές ως Πότνια Θηρών ή ως Πότνια Αθηνά (a-ta-na-po-ti-ni-ja). Τα βασικά λατρευτικά αντικείμενα των Μυκηναίων ήταν μικρά χειροποίητα ανθρωπόμορφα ειδώλια από πηλό σε σχήμα Φ και Ψ (ανάλογα με τη στάση που είχαν κάθε φορά τα χέρια τους, μαζεμένα στο στήθος ή προτεταμένα ψηλά προς τον ουρανό). Σημαντικό ρόλο στις θρησκευτικές τελετουργίες έπαιζε η μουσική, η οποία μέσω των ύμνων διαμόρφωνε το θρησκευτικό συναίσθημα και ταυτόχρονα κάλυπτε τους ανεπιθύμητους ήχους των θυσιών. Αρκετά στοιχεία έχουμε στη διάθεσή μας για τα ταφικά έθιμα και ιδίως για την ταφική αρχιτεκτονική. Οι τρεις τύποι τάφων που επικρατούσαν ήταν: 1. ο λακκοειδής, 2. ο λαξευτός θαλαμοειδής και 3. ο θολωτός.

Οι Μυκηναίοι θάβονταν σε θολωτούς τάφους, όπως ο Θησαυρός του Ατρέα (αριστερά), που χρονολογείται στο 1250 π.Χ.

Μέσα στους τάφους τοποθετούσαν κτερίσματα, δηλαδή κοσμήματα, όπλα, αγγεία, εργαλεία και λατρευτικά αντικείμενα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η οικονομία στη μυκηναϊκή κοινωνία ακολούθησε ανοδική πορεία από την εποχή των λακκοειδών τάφων, όταν το εμπόριο άρχισε να ακμάζει. Το 14ο αιώνα π.Χ. απέκτησε αυστηρά συγκεντρωτικό χαρακτήρα, όταν χτίστηκαν τα ανάκτορα που αποτέλεσαν το κέντρο της οικονομικής διοίκησης. Το ανάκτορο λειτουργούσε: α. ως κέντρο συγκέντρωσης και αναδιανομής του αγροτικού πλεονάσματος, β. ως κέντρο επίβλεψης και διαχείρισης των αγροτικών περιφερειών, γ. ως κέντρο ελέγχου του διεθνούς εμπορίου. Το μυκηναϊκό εμπόριο επεκτάθηκε από την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο έως την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, περιορίζοντας σιγά σιγά την εμπορική επικράτηση των Μινωιτών. Τα προϊόντα που εισήγαγαν ήταν ελεφαντόδοντο από την Αίγυπτο και τη Συρία, χαλκός από την Κύπρο, κασσίτερος από τη Βρετανία ή το Αφγανιστάν, ορεία κρύσταλλο από την Κύπρο. Τα εξαγώγιμα προϊόντα ήταν κυρίως το ελαιόλαδο, το αρωματικό λάδι, το κρασί, η ξυλεία, τα βιοτεχνικά προϊόντα -κυρίως όπλα-, καθώς και μισθοφόροι τους οποίους συχνά έστελναν σε ξένες χώρες και σε αντάλλαγμα αγόραζαν δούλους.

ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ
Η μυκηναϊκή τέχνη μέχρι το 1400 π.Χ. ήταν βαθιά επηρεασμένη από τη μινωική. Στη συνέχεια οι Μυκηναίοι διαμόρφωσαν την τέχνη τους σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους. Στις τοιχογραφίες ακολουθούσαν την τεχνική της νωπογραφίας (οι ζωγραφικές συνθέσεις ζωγραφίζονταν πάνω σε νωπό ασβεστοκονίαμα). Στα εργαστήρια είχαν αναπτυχθεί ακόμα οι τέχνες της κεραμικής, της υφαντικής, της ελεφαντουργίας (κατασκευή αντικειμένων από την κατεργασία χαυλιοδόντων ελεφάντων και δοντιών ιπποπόταμου), της λιθοτεχνίας, της σφραγιδογλυφίας, της μεταλλοτεχνίας και της γλυπτικής. Η επίσημη μυκηναϊκή γραφή, στην οποία είναι γραμμένες οι επιγραφές των πινακίδων που σώθηκαν, ήταν η Γραμμική Β. Η γραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τους Βέντρις (M.Ventris) και Τσάντγουικ (J.Chadwick), οι οποίοι με έκπληξη διαπίστωσαν ότι τα συλλαβογράμματα της Γραμμικής Β σχημάτιζαν λέξεις που είχαν πολλές ομοιότητες με τις ελληνικές. Τα κείμενα που βρέθηκαν γραμμένα στις πήλινες πινακίδες ήταν κυρίως απογραφές αποθηκών.