Δακτυλίδι Κνωσού

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ο Evans, ο οποίος μελέτησε πρώτος το δακτυλίδι, πιστεύει ότι το θέμα της παράστασης είναι η κίνηση της μινωικής θεάς από ένα βραχώδες ιερό σε ένα άλλο, διαμέσου της θάλασσας. Ο Πλάτων πιστεύει ότι αυτό το δακτυλίδι εκφράζει καλύτερα από κάθε τι το συμβολισμό της προστασίας της μινωικής θαλασσοκρατορίας από τη Μεγάλη μητέρα-θεά.

Από αυτές τις απόψεις βλέπουμε ότι και οι δύο πιστεύουν ότι εικονίζεται κάποια θεά. Και η θεά αυτή είναι η γυναικεία, ντυμένη, μορφή, που κάθεται στον βωμό με τα κέρατα καθοσίωσης στα δεξιά της εικόνας. Η μορφή, που βρίσκεται στα αριστερά και τραβάει το δέντρο, είναι το θηλυκό της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μορφή αυτή κατά τους Evans και Πλάτων είναι γυμνή. Σύμφωνα, όμως, με τον Warren η μορφή δεν είναι τελείως γυμνή αλλά φοράει ένα κολλητό παντελόνι, το τελείωμα του οποίου μόλις και διακρίνεται. Η κεντρική ανδρική μορφή είναι γυμνή, εκτός από μια ζώνη που φοράει στη μέση της. Την βλέπουμε στην παράσταση να τραβάει επίσης ένα δέντρο. Η πράξη αυτή, της δενδρολατρείας, είναι κάτι το συνηθισμένο στη μινωική θρησκεία. Οι Μινωίτες, αλλά και οι πολιτισμοί της Αρχαίας Ανατολής, μετέδιδαν μια συγκεκριμένη ιερότητα στα δέντρα και τα θεωρούσαν πηγή ζωής και αναγέννησης. Τα δέντρα αυτά συνδέονται με κάποιο ιερό ή βωμό. Το διακριτικό γνώρισμα αυτών των χώρων είναι ένα μεγάλο, επιβλητικό δέντρο, σχεδόν πάντοτε περιφραγμένο με περίβολο, και συνεπώς απομονωμένο, “ιερό”. Ο περίβολος μπορεί να είναι διακοσμημένος με κονίαμα ή στεφανωμένος με λατρευτικά κέρατα. Μια πόρτα, επίσης διακοσμημένη, οδηγεί στο εσωτερικό αποκαλύπτοντας ενίοτε ένα λίθινο κίονα. Δεν λείπουν επίσης βωμοί διαφόρων τύπων και σε ορισμένες περιπτώσεις ένα οικοδόμημα, που μοιάζει με ναό, βρίσκεται απέναντι στο δέντρο.

Στα δεξιά, όπως κοιτάζουμε την παράσταση, της αντρικής μορφής υπάρχει ένα σημάδι. Ο Evans πιστεύει ότι πρόκειται για ένα φλασκί, στο οποίο η ανδρική μορφή βάζει το χυμό από το κλαδί του δέντρου που τραβάει. Το φλασκί αυτό η ανδρική μορφή πρόκειται να το προσφέρει στην θεότητα, η οποία έχοντας διασχίσει τη θάλασσα, έχει φτάσει στο νέο της σπίτι. Ο Πλάτων θεωρεί ότι πρόκειται για ρητό, το οποίο επιτελεί την ίδια λειτουργία, την προσφορά δηλαδή στη θεότητα του χυμού από το κλαδί του δέντρου. Ο Warren κάνει μία άλλη υπόθεση: να μην πρόκειται δηλαδή καν για κάποιο αγγείο αλλά για ένα άλλο σύμβολο της μινωικής θρησκείας, την χρυσαλίδα. Όπως αναφέρει, το χέρι της αντρικής μορφής είναι μεν πάνω από το σημάδι αυτό αλλά δεν το ακουμπάει. Τη χρυσαλίδα μπορούμε να τη δούμε, πολύ πιο ευδιάκριτα και χωρίς καμία αμφιβολία, στο χρυσό δακτυλίδι από τον Θόλο Α των Αρχανών. Μάλιστα, στο συγκεκριμένο δακτυλίδι εικονίζεται επίσης μια ανδρική μορφή να τραβάει ένα δέντρο, το οποίο μοιάζει αρκετά με το δέντρο του δακτυλιδιού του Μίνωα. Εδώ ο Γουόρεν όπως θα δούμε πιο κάτω κάνει λάθος.

Η θάλασσα εικονίζεται με ένα τρόπο που τον συναντάμε συχνά στη μινωική τέχνη. Ο καλλιτέχνης έχει επιλέξει να παρουσιάσει την θάλασσα δημιουργώντας ένα μοτίβο σκάλας. Η σύνθετη αυτή δομή, με την θάλασσα και τη στεριά πάνω από αυτή να καμπυλώνει με τέτοιο τρόπο, δεν είχε κάποιο άλλο παράλληλο, μέχρι την εύρεση στα Χανιά του “σφραγίσματος του Αφέντη” (Master Impression). Όπως βλέπουμε, η θάλασσα εικονίζεται με ένα παρόμοιο τρόπο, ενώ πάνω από τη θάλασσα δημιουργείται μια καμπύλη, πάνω από την οποία βρίσκεται η πόλη, την οποία προστατεύει ο θεός - προστάτης. Στο αντικείμενο αυτό υπάρχει επιγραφή με κρητικά ιερογλυφικά που γράφουν <<τιμής ένεκεν>>.

Μέσα στη θάλασσα βρίσκεται ένα πλοίο και πάνω στο πλοίο μια γυναικεία μορφή και ένας διμερής βωμός με κέρατα καθοσιώσεως σε κάθε τμήμα του. Η πλώρη και το εμπρός μέρος του πλοίου είναι ζωόμορφα. Ο Evans αναγνώρισε το ζώο που εικονίζεται ως ιππόκαμπο (Hippocampus brevirostris), κάτι που γενικά είναι αποδεκτό. Η πρύμνη έχει σχήμα τρίφυλλου κάλυκα. Από κάποιους θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα για την κατεύθυνση του πλοίου και για το ποια είναι η πρύμνη και ποια η πλώρη. Κάποιος, δηλαδή, θα μπορούσε να πει ότι η πλώρη δεν είναι το ζωόμορφο τμήμα, που φαίνεται να είναι λίγο πιο ψηλό από το άλλο, αλλά αυτό που θεωρούμε πρύμνη. Απάντηση σε αυτό δίνει η γνωστή τοιχογραφία του στόλου από το Ακρωτήρι της Θήρας. Εκεί βλέπουμε ότι η μορφή που κρατάει το κουπί βρίσκεται στην πρύμνη του πλοίου, και όχι στην πλώρη, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την φορά των κουπιών των κωπηλατών. Επίσης, βλέπουμε σε κάποια πλοία η πρύμνη να είναι ψηλότερα από την πλώρη. Βάσει αυτού του ευρήματος δεν νομίζω ότι πρέπει να υπάρχει κάποια αμφιβολία για το ότι η γυναικεία μορφή βρίσκεται στην πρύμνη του πλοίου και ότι το πλοίο, μάλλον, κατευθύνεται προς το μέρος της καθιστής, γυναικείας μορφής.

Πριν όμως   αναφερθούμε (λίγο πιό κάτω από τη μέση της σελίδας),σαυτό που πράγματι  μας φέρνει η παράσταση του δακτυλιδιού από τα βάθη των χιλιετιών, θα αναφερθούμε σε ορισμένα τεκτενόμενα και σε ορισμένα πιστεύω , την εποχή εκείνη σε όλη την ανατολική Μεσόγειο.

Στην Aθήνα προς τιμήν του Διός-Άμμωνα τελούνταν τα Aμμώνια.

Έχουμε επίσης το ιερό πλοίο Aμμωνιάς, των αρχαίων Aθηναίων, όπως η Πάραλος και η Σαλαμινία. Tην ονόμασαν έτσι γιατί την χρησιμοποιούσαν για θρησκευτικές αποστολές στο ιερό του θεού Άμμωνος στην όαση Σίβα της Λιβυκής ερήμου.

Oι Aθηναίοι εξέλεγαν ειδικό ταμία (άρχοντα) για την Aμμωνία. Aμμωνία ελέγετο κατά τον Στράβωνα και Στέφανο Bυζάντιο η παραλιακή πόλη στα σύνορα Aιγύπτου και Kυρηναϊκής, που αργότερα ονομάστηκε Παραιτόνιον και σήμερα Mάρσα Mατρούχ ή Mακσούμπα.

Aμμώνιο κέρας λέγεται σήμερα ο ανατομικός σχηματισμός του εγκεφάλου που η όψη του θυμίζει πόδι αρπακτικού ζώου, όπως φαίνεται από πάνω. Θεωρείται έδρα του φλοιώδους κέντρου της οσφρήσεως και τμήμα του λεγόμενου δρεπανοειδούς (επιχειλίου) συστήματος, που παρεμβαίνει στη συναισθηματική σφαίρα του ατόμου.

Λέγεται και "πους του ιππόκαμπου". Iππόκαμπος είναι το γνωστό αλογάκι της θάλασσας, το κεφάλι του βρίσκεται υπό σχεδόν ορθή γωνία ως προ τον κύριο άξονα του σώματός του. Tο αρσενικό φέρει στο σώμα του τα γονιμοποιημένα αβγά, που αποτίθενται από το θηλυκό σ' ένα ευρύ θύλακο και εκεί εκκολάπτονται.

Σε μερικές παραστάσεις Pωμαϊκής και Eλληνιστικής εποχής, ο ιππόκαμπος εμφανίζεται να ιππεύεται από τον Έρωτα ή από κάποια Nηρηίδα. H παρουσία του ιππόκαμπου στις θρησκευτικές παραστάσεις των μινωικών δακτυλιδιών δείχνει γνώσεις ανατομίας του ανθρώπου αλλά και των φυσικών δυνάμεων, ανώτερες από τις σημερινές. Eπίσης πραγματικά γνώριζε τι λάτρευε ο πιστός της εποχής εκείνης, σε σχέση με τον σημερινό που φαντάζεται αυτό που λατρεύει.

Tο δέντρο όπως χρησιμοποιήθηκε στις μυθολογίες των περισσότερων λαών, αντιπροσωπεύει αυτόν τον γήινο κόσμο και την αδιάκοπη ανανέωσή του, που τελικά είναι η ίδια η αιώνια ζωή.

Eτσι το δέντρο γίνεται το στήριγμα και το κέντρο αυτού του κόσμου, γίνεται όργανο αλλά και όργανο θεών, δαιμόνων και ηρώων και με τη σημασία αυτή μετατρέπεται και το ίδιο σε θρησκευτικό αντικείμενο, φορτισμένο με μεταφυσικούς συμβολισμούς και μύθους της καθημερινής ζωής.

Tο κοσμικό δέντρο, όπως άλλωστε φανερώνουν οι διάφορες απεικονίσεις, συχνά αποτελεί μέρος ενός συνόλου, ενός ιερού χώρου, με πηγές και νερά, που δεν είναι άλλος από το λεγόμενο ιερό άλσος.

Τέτοια, ήταν τα αρχαιότερα ιερά της Eγγύς Aνατολής και ιδίως στις σημιτικές και αιγιακές λατρείες. Aπό την λατρεία του ιερού άλσους προέκυψε η λατρεία του ενός ιερού δέντρου. Διακριτικά των "Iερών Δέντρων "είναι ένα μεγάλο επιβλητικό δέντρο, σχεδόν πάντοτε περιφραγμένο με περίβολο και συνεπώς απομονωμένο "ιερό".