ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΛΑΒΟΙ

Υπογραφές επισκόπων Κυπαρισσίας, Μεθώνης, Κορώνης και Μεσσήνης σε πρακτικά Συνόδων⁶⁴, προϋποθέτουν τόσο έδρες πρώιμων επισκοπών στις αντίστοιχες πόλεις, όσο και την έγκαι­ρη διείσδυση, εξάπλωση και εδραίωση του χριστιανισμού στο μεσσηνιακό χώρο (τουλάχιστον το 300), γεγονός που ενισχύουν, άλλωστε, το παλαιοχρι­στιανικό νεκροταφείο βόρεια της Μεθώνης⁶⁵, η ύπαρξη παλαιοχριστιανικών βασιλικών, όπως στην Αγια-Κυριακή Φιλιατρών⁶⁶, στη Μεσσήνη και αλλού⁶⁷, αλλά και διάσπαρτα γλυπτά και επιγραφές⁶⁸. Οι αρχαίες πόλεις μετα­μορφώνονται σε πόλεις-επισκοπές.

Τον 6ο αι. οι παραπάνω πόλεις, μαζί με την Ασίνη, όπως προκύπτει από τον Σννέκδημο του Ιεροκλέους (527-28)⁶⁹, συνεχίζουν να διατηρούνται στη θέση τους με ίδιο όνομα. Στον 7ο και 8ο, τους λεγόμενους «Σκοτεινούς Αιώνες», όμως, συντελούνται σημαντικές ανακατατάξεις. Από τις πρώτες δεκαετίες του 7ου αι.⁷⁰ διαδοχικά κύματα σλαβικών ομά­δων διεισδύουν στην Πελοπόννησο, όπου εγκαθίστανται μόνιμα. Το «Χρονικό της Μονεμβασίας»⁷¹, αναφέρει μετοικεσίες και εξοικισμούς των ντόπιων-γηγενών πληθυσμών. Έσθλαβώθη πάσα ή χώρα και/ γέγονε βάρβαρος δτε ό λοιμικός θάνατος πάσαν έβόσκετο την οίκουμένην (746), γράφει ο Πορφυρο­γέννητος⁷².

Οι Σλάβοι ήταν γεωργοί⁷³ και επέλεγαν τις εγκαταστάσεις τους, τις οποίες αποτελούσαν ημιυπόγειες καλύβες με σαμαρωτή στέγη (poluzemljanka), κυρίως σε κοιλάδες του εσωτερικού. Αρχαιολογικά ίχνη τέτοιας καλύβας (κά­σα ή σκηνή) ωστόσο, δεν έχουν βρεθεί μέχρι τώρα στην Ελλάδα⁷⁴. Για Σλάβους στη Μεσσηνία οι πηγές δεν παρέχουν πληροφορίες, παρά μόνο για μια ανυπό­τακτη νησίδα, που επέζησε μέχρι το τέλος του μεσαίωνα, στο ζυγό των Μηλιγ-γώνστα δυτικά του Ταϋγέτου, στη μεσσηνιακή Μάνη⁷⁵. Αν εξαιρέσουμε τις αμ­φιλεγόμενες απόψεις περί «σλαβικής κεραμικής» και ορισμένων άλλων ευρη­μάτων⁷⁶, μοναδικό τεκμήριο της παρουσίας τους, που επέζησε μέχρι σήμερα, είναι τα λεγόμενα σλαβικά τοπωνύμια. Με βάση τον κατάλογο που δημοσίευσε ο Max Vasmer παρατηρούμε ότι στην ευρύτερη περιοχή των Κοντοβουνίων συ­γκεντρώνονται «πολλά σλαβικά τοπωνύμια»⁷⁷. Έτσι δεν πρέπει να αποκλεί­σουμε την υπόθεση ότι οι μικρές κοιλάδες των Κοντοβουνίων, που προσφέρο­νται άλλωστε για αγροτικό βίο, αποτέλεσαν πυρήνα εγκατάστασης κάποιας σλαβικής φυλής, μια μοίρα από Μηλιγγούς πιθανώς⁷⁷". Σλαβική επίδραση στα ονόματα των εκεί χωριών (XX 10, 17-18, 27, 32, 34-35, 38, 41) όμως, δεν σημαί­νει αναγκαστικά και ότι τα ίδρυσαν Σλάβοι(!), σλαβικό τοπωνύμιο δεν σημαί­νει και σλαβικό χωριό: «Τά χωρία έκτίσθησαν πολύ μεταγενεστέρως επί χώρου όμως έχοντος Σλαβικόν όνομα. Έλαβον δηλαδή το όνομα τοϋ τοπωνυμίου»⁷⁸, γνωστή είναι εξάλλου η τάση να προϋπάρχει το τοπωνύμιο απ' τον οικισμό που το φέρει.

Ενδιαφέρουσα, αλλά ελαττωμένης αξιοπιστίας πηγή για τον 8ο αιώνα(;), αποτελεί κατάλογος επισκοπών στη λεγόμενη «εικονοκλαστική» Notitia του Parisinus graecus 1555A κώδικα⁷⁹. Στις ήδη γνωστές μας επισκοπές: Κυπαρισ­σίας, Μεθώνης, Κορώνης και Μεσσήνης, προστίθενται αναφερόμενες για πρώ­τη και μοναδική φορά, οι επισκοπές Σνλλέον στο φθαρμένο όνομα της οποίας ο Νίκος Βέης αναγνωρίζει επισκοπή Πύλου⁸⁰ και Ασίνης, πόλη που μνημονεύει και ο Ιεροκλής⁸¹. Την πληροφορία περί επισκοπής Ασίνης ενισχύει σοβαρά η υπάρχουσα εκεί τρίκλιτη βασιλική, στην ακρόπολη-κάστρο της σημερινής Κο­ρώνης (= αρχαία Ασίνη)⁸². Το μνημείο, από την ομοιότητα της κάτοψης με τη βασιλική της Σπάρτης, πρέπει να χρονολογηθεί «στά τέλη τής παλαιοχριστια­νικής περιόδου-πιθανώτατα στον 7ον αιώνα»⁸³. Σε αντίθεση με τη βάσιμη ένδει­ξη για ύπαρξη επισκοπής Ασίνης, η υπόθεση ταύτισης Συλλέου = Πύλου, φαίνε­ται επισφαλής, καθώς υποψιαζόμαστε, ότι κάτω από το παραμορφωμένο όνο­μα, πρέπει να κρύβεται η ανάγνωση «ο Κυλλήνης» μάλλον παρά «ο Πύλου»⁸⁴.

62.    Φ. Εύαγγελάτου-Νοταρα, «...Και τά πολλά τής Πελοποννήσου... σεισμού γεγόνασιν παρα­νάλωμα», Πρακτικά τοϋ Γ' ΔΣΠΣ(= Πελ. Παρ. 13), τ. 2 (1987-88), σσ. 428-432.

63. Ε. Χρυσός, Οί Βησιγότθοι στην Πελοπόννησο (396-7 μ.Χ.), Πρακτικά τοϋ Β' ΔΣΠΣ (= Πελ. Παρ. 8), τ. 2 (1981-82), σσ. 181-191· για την Μεσσήνη βλ. τι γράφουν οι Ά. 'Ορλάνδος, Έκ τής Χριστιανικής Μεσσήνης, Αρχεΐον των Βυζαντινών Μνημείων τής Ελλάδος, Αθήνα [= ΑΒΜΕ], τ. 11 (1969), σ. 87, σημ. 2 και Ά. Πετρίδης, Περί 'Ιθώμης και Μεσσήνης και των εν αύταΐς άνακαλυ-φθεισών εσχάτως επιγραφών και λοιπών μνημείων, Παρνασσός, τ. 3 (1879), σ. 836. Πάντως συγκε­κριμένη μαρτυρία στις πηγές για καταστροφές στην Μεσσηνία δεν υπάρχει.

64.    Οι Κυπαρισσίας Αλέξανδρος και Μεθώνης Ευτύχιος συμμετέχουν στην Σύνοδο της Σαρδι-κής (343), οι Κορώνης Αγαθοκλής και Μεσσήνης Ιωάννης στην Γ' Οικουμενική (Έφεσος 431), ο αυτός Μεσσήνης μετέχει στην Δ' Οικουμενική (Χαλκηδόνα 451), όπως επίσης και σε Σύνοδο στην Κόρινθο το 458. Στην τελευταία συνυπογράφει και ο επίσκοπος Κορώνης Αφόβιος, όπως επίσης και σε σύνοδο του 459 στην Κωνσταντινούπολη. Βλ. 'Ορλάνδος, Χριστιανική Μεσσήνη (όπ. σημ. 63), σσ. 88-90· Π. Βελισσαρίου, Παλαιοχριστιανική επιγραφή Κυπαρισσίας, Πρακτικά τοϋ Γ' Το­πικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (= Πελ. Παρ. 18), 1991, σσ. 411-412· μητρ. Μεσσηνίας Χρυσόστομος Θέμελης, Ιστορικά σημειώματα περί τής Ιεράς Μητροπόλεως τής Μεσσηνίας, Πρα-κτικά τοΰ Γ' ΔΣΠΣ (= Πελ. Παρ. 13), τ. 1 (1987-88), σσ. 99-100· Δ. Δουκάκης, Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας από τών αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τοϋ Καποδιστρίου, τεύχ. 3, Αθή­να 1911 (ανατ. 1999), σσ. 267, 270, 287.

65.    Δ. Πάλλας, Ό 'Άγιος 'Ονούφριος Μεθώνης, Αρχαιολογική Έφημερίς 1968(1969), σσ. 119-176· ο ίδιος, Μεσαιωνικά Μεσσηνίας. Μεθώνη, Αρχαιολογικόν Δελτίον [= ΑΔ], τ. 17, Χρονικό. (1963), σσ. 103-104.

Ο ίδιος, 'Ανασκαφή εις Φιλιατρά τής Τριφυλίας, Πρακτικά τής έν Αθήναις Αρχαιολογικής

Έταιρίας I960 (1966), σσ. 177-194, πίν. 144-150β· ο ίδιος, Μεσαιωνικά Μεσσηνίας. 'Ανασκαφή παρά τά Φιλιατρά (Τριφυλία), ΑΔ, τ. 16, Κείμενον (1962), σσ. 122-125· Ά. 'Ορλάνδος (επιμ.), Φι­λιατρά, Το έργον της Αρχαιολογικής Εταιρείας κατά το 7960(1961), σσ. 141-145.

67. Στην αρχαία Μεσσήνη βρίσκονται τουλάχιστον δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές, όπου η μία ήδη ανασκάπτεται, βλ. Π. Θέμελης,Υστερορωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή Μεσσήνη, στο Π. Θέ-μελης και Β. Κόντη (επιμ.), Πρωτοβυζαντινή Μεσσήνη και Ολυμπία. Αστικός και αργοτικόςχώρος στη Δυτική Πελοπόννησο, Αθήνα 2002, σσ. 38-39, 44. Παλαιοχριστιανικές βασιλικές έχουν επίσης εντοπιστεί στην Πυλία, στον Αγι-Αντρέα Λογγάς, στη Αούτσα Ταβέρνας (1930 Φοινικούντα) και τη Μεθώνη. Για τα πρωτοβυζαντινά αρχαιολογικά δεδομένα στην Μεσσηνία, βλ. τώρα Η. Αναγνω­στάκης, Παράκτιοι οικισμοί της πρωτοβυζαντινής Μεσσηνίας. Η σιωπή των πηγών και η αποσπα­σματική μαρτυρία της αρχαιολογίας, στο ίδιο, σσ. 137-160 και Α. Καββαδία-Σπονδύλη, Πρωτοβυ­ζαντινή Πυλία, στο ίδιο, σσ. 219-228.