Αμμώδης Πύλος - Εισαγωγή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η έκφραση Πύλος ημαθόεις* (αμμώδης Πύλος) χρησιμοποιείται από τον ποιητή της Ιλιάδος και της Οδύσσειας Όμηρος για να δηλωθεί, με τρόπο στερεότυπο και εντελώς χαρακτηριστικό, ολόκληρη η επικράτεια όπου βασίλευε, πριν και μετά τα Τρωικά, ο Νέστωρ, ο σοφός και μελίρρυτος, όπως περιγράφεται από τον Ομηρο, αγορητής των Πυλίων.

Η εργασία αυτή είναι μια συνολική ιστορική και αρχαιολογική επισκόπηση, από την 4η χιλιετία π.Χ. έως σήμερα, του τμήματος εκείνου της Μεσσηνιακής Χώρας, συγκεκριμένα της περιοχής Χώρας-Εγκλιανου-Τραγάνας-Κορυφασίου, που αποτελούσε στα ύστερα Μυκηναϊκά χρόνια την καρδιά του βασιλείου του Νέστορος. Περιελάμβανε την έδρα του άνακτος της Πύλου, τον σημερινό δηλαδή Εγκλιανό και την άμεσα γειτονική περιοχή της.
Εδώ προβάλλονται όλα τα ορατά, σήμερα, αρχαία και νεώτερα μνημεία της περιοχής, ιδιαίτερα αυτά της Μυκηναϊκής Αρχαιότητας, καθώς και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας. Η πρόσβαση σ'αυτά είναι εύκολη για τον επισκέπτη, καθώς όλα βρίσκονται επάνω στη διαδρομή από την Κυπαρισσία και τους Γαργαλίάνους προς την Πύλο. Ειδικότερα, στο Κεφάλαιο Ι εξετάζονται οι αρχαιότητες και τα μνημεία της περιοχής, με πρώτο το Ανάκτορο του Νέστορος, καθώς και ορισμένες άλλες θέσεις ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος. Το Κεφάλαιο II είναι ένας συνοπτικός οδηγός για το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας. Στις αίθουσες του Μουσείου εκτίθενται ευρήματα από το Ανάκτορο και τους τάφους του Εγκλιανού και από άλλες σημαντικές θέσεις της ευρύτερης περιοχής.

Χάρτης της Δυτικής Μεσσηνίας

Στο Κεφάλαιο III συνοψίζονται οι σημαντικότερες μαρτυρίες για την ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή της πρωτεύουσας του Νέστορος κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους. Παρακολουθούνται οι εξελίξεις που σημειώνονται στο χώρο αυτό κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων ζωής και πολιτισμού, από τη Νεολιθική έως τη Βυζαντινή Εποχή. Το Κεφάλαιο IVκαλύπτει την νεώτερη ιστορία της κωμοπόλεως Χώρας. Περιλαμβάνει χρονολόγιο με τα σπουδαιότερα γεγονότα στη διάρκεια της εξέλιξης του νεώτερου συνοικισμού.

* Ας σημειωθεί ότι το τοπωνύμιο Πύλος στον Ομηρο και στον Στράβωνα είναι άλλοτε γένους αρσενικού και άλλοτε θηλυκού, ενώ στο Θουκυδίδη είναι πάντοτε γένους θηλυκού. Πάντως, το σταθερό επίθετο της περιοχής ημαθόεις στον Ομηροφλ. Ιλιάδα Ι 153 και Οδύσσεια β 326, 359, δ 633, ω 125) είναι δυνατόν να είναι και θηλυκού γένους.

Στο Κεφάλαιο V παρουσιάζεται η ιστορία της έρευνας της Πύλου του Νέστορος. Προβάλλονται με χρονολογική σειρά όλες οι καθοριστικές αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν ή συνεχίζονται στην περιοχή, από τις αρχές του αιώνα ώς τις μέρες μας. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει Βιβλιογραφικός Οδηγός για την Ιστορία και Αρχαιολογία της περιοχής.
Για τους αναγνώστες που δεν έχουν άμεση γνώση της περιοχής, μια διευκρίνηση είναι, ίσως, απαραίτητη, σχετικά με το πλήθος των ταφικών μνημείων που αναφέρονται στο βιβλίο: Η Δυτική Μεσσηνία και ειδικότερα η ευρεία περιοχή Χώρας-Εγκλιανού-Τραγάνας έχει γίνει γνωστή όχι μόνον από το Ανάκτορο του Νέστορος, αλλά και από τον μεγάλο αριθμό Μεσοελλαδικών τύμβων καθώς και πρώιμων θολωτών και άλλων Μυκηναϊκών τάφων που περιλαμβάνει. Οι ονομασίες των διαφόρων τάφων οφείλονται στις ονομασίες των περιοχών ή τις συγκεκριμένες τοποθεσίες και, σε πολλές περιπτώσεις, στα ονόματα των ιδιοκτητών των αγρών όπου βρέθηκαν. Ο Θολωτός Τάφος της Βοϊδοκοιλιάς, κατ'εξαίρεση, είναι γενικά γνωστός και ώς Τάφος του Θρασυμήδους, ενός από τους γιους του Νέστορος, με βάση τη σχετική περιγραφή του Παυσανία. Οσον αφορά στους βασιλικούς θολωτούς τάφους του Εγκλιανού, ακολουθούμε την αρίθμηση που προτάθηκε από τους ανασκαφείς C.W. Blegen και W.D. Taylour.
Οπως ανέφερα παραπάνω, θεώρησα σκόπιμο να αφιερώσω ειδικά ένα μέρος της εργασίας μου αυτής στη νεώτερη ιστορία της Χώρας: Η Τριφυλιακή αυτή κωμόπολη, πατρίδα του Νεομάρτυρα Δημητρίου του Πελοποννησίου, είναι τοποθετημένη ανάμεσα σε δύο ορόσημα της νεώτερης Ελληνικής ιστορίας, το Μανιάκι (1825) και το Ναβαρίνο (1827), ενώ η περιοχή της σημαδεύεται από ένα αξιομνημόνευτο γεγονός της αντιστασιακής ιστορίας της Πελοποννήσου, τη μάχη Στου Μανούσου το Γεφύρι (1944), ένα λευκό σταυρό στην ιστορική διαδρομή.
Το βιβλίο αυτό εκδίδεται σε μια στιγμή που το μεγάλο ανακτορικό κέντρο του Εγκλιανού, πρωτεύουσα του Μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου και μια από τις σημαντικότερες μητροπόλεις του Μυκηναϊκού κόσμου, βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος, 55 χρόνια μετά την ανακάλυψη του από τον Κουρουνιώτη και τον Μπλέγκεν. Γ. Λ.