Πρωτογεωμετρική - Βυζαντινή Εποχή

Πρωτογεωμετρική και Γεωμετρική Εποχή (1050 - 700/680 π,Χ.)

Ομάδες αγγείων και άλλων ευρημάτων των προχωρημένων χρόνων της εποχής αυτής από τα Βολιμίδια πιστοποιούν τη χρήση παλαιοτέρων θαλαμοειδών τάφων του νεκροταφείου για νέες ταφές, με πιθανή παράλληλη τέλεση ιεροπραξιών προς τιμήν των νεκρών προγόνων. Στον Εγκλιανό, στοιχεία από πρόσφατες έρευνες και μελέτες φαίνεται να τεκμηριώνουν τη συνέχιση της κατοίκησης, μέχρι και τα Γεωμετρικά χρόνια, σε ορισμένα τμήματα του χώρου που κατελάμβανε το Υστερομυκη-ναϊκό ανακτορικό συγκρότημα. Ετσι εξηγείται και η ίδρυση του μικρού, κατεστραμμένου πλέον, Πρωτογεωμετρικού θολωτού τάφου κτήματος Ιωάννη. Κοκκέβη (με κεραμεική όχι πολύ παλαιότερη του 950 π.Χ.) σε απόσταση 3 χλμ. περίπου νοτίως του ανακτορικού λόφου. Νοτιοδυτικώτερα, στη Βιγλίτσα Τραγάνας, οι ταφές μέσα στον Θολωτό Τάφο 1 συνεχίζονται έως και την Πρωτογεωμετρική εποχή.

Αρχαϊκή Εποχή (700/680 - 500/480 π.Χ.)

Στις περιορισμένες σχετικά μαρτυρίες για την εποχή αυτή που υπάρχουν από τη συγκεκριμένη περιοχή περιλαμβάνονται και στοιχεία για εξακολούθηση της χρήσης ορισμένων Μυκηναϊκών θαλαμωτών τάφων στη νεκρόπολη των Βολιμιδίων, με πιθανή συνέχιση της ταφικής λατρείας.

Εικ. 30. Χαρακτηριστικά σχήματα αγγείων από χώρους του Ανακτόρου του Νέστορος: Πυραυνα, τριποδικές χύτρες και "θυμιατήρι" (κατά Blegen και Rawson 1966). Μουσείο Χώρας.

Εικ. 31. Χαρακτηριστικά σχήματα αγγείων από χώρους του Ανακτόρου του Νέστορος: Αρύταινες (κατά Blegen και Rawson 1966). Μουσείο Χώρας.

Κλασική Εποχή (500/480 - 323 π.Χ.)

Οικιστικός πυρήνας της εποχής αναγνωρίζεται στην περιοχή Βολιμιδίων Χώρας, ενώ άλλος μάλλον μεγαλύτερος απ' ότι φαίνεται από πρόσφατη επιφανειακή έρευνα Αμερικανικής αποστολής (PRAP), εντοπίζεται στην περιοχή Ρωμανού. Ακόμη νοτιώτερα, στη χερσόνησο του αρχαίου Κορυφασίου παρακολουθείται, κυρίως μέσα από τις αφηγήσεις του Θουκυδίδη και άλλων ιστορικών, η εξέλιξη του κέντρου της ιστορικής Πύλου. Κατά την Κλασική εποχή η Πύλος του Κορυφασίου έχει ταραχώδη ιστορία, με περιόδους σχετικής ακμής και περιόδους ερήμωσης. Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο βρίσκεται στο επίκεντρο των γνωστών δραματικών γεγονότων του 425/400 π.Χ. και των συγκρούσεων των αμέσως επομένων ετών, αλλά και της μακροχρόνιας αντιπαράθεσης μεταξύ Μεσσηνίων και Σπαρτιατών. Με την αποτίναξη του Σπαρτιατικού ζυγού από τους Μεσσηνίους μετά τη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. η Πύλος επανοικίζεται και ακολουθεί σχετικά ομαλή πορεία.

Ελληνιστική Εποχή (323 - 31 π.Χ)

Πολίσματα της εποχής είναι αναγνωρίσιμα στις περιοχές Βολιμιδίων και Ρωμανού, ενώ μικρότερες οικήσεις μαρτυρούνται και σε άλλα σημεία. Νοτιώτερα, η δραστηριότητα παραμένει συγκεντρωμένη και εξαιρετικά ακμαία στον οικιστικό πυρήνα της ιστορικής Πύλου (στην πόλη δηλ. του Κορυφασίου). Στα ανασκαμμένα νεκροταφεία περιλαμβάνονται αυτά των Βολιμιδίων και του Διβαρίου, καθώς και ο τύμβος στη θέση Τσοπάνη Ράχη ή Ρείκια δυτικά της Τραγάνας (τα ευρήματα, στο Μουσείο της Πύλου). Στα Βολιμίδια η εκτεταμένη χρησιμοποίηση του χώρου ως νεκροταφείου, με νέες ταφές εντός και εκτός των παλαιών Μυκηναϊκών τάφων, φαίνεται να συμβαδίζει με μια έξαρση της παραδοσιακής νεκρικής λατρείας. Ασκηση προγονολατρείας ή ηρωολατρεί-ας, κατά τους ιστορικούς χρόνους, βεβαιώνεται με εντυπωσιακό τρόπο και στο χώρο του Μεσοελλαδικού τύμβου και του Θολωτού Τάφου του Θρασυμήδους στη Βοϊδοκοιλιά (την αρχαία Βουφράδα), αλλά και σε άλλους Μυκηναϊκούς τάφους της ευρύτερης Μεσσηνιακής περιοχής.

Ρωμαϊκή Εποχή (31 Π.Χ.- μέσα 7ου αιώνα μ.Χ.) - Ελληνορωμαϊκοί Χρόνοι (31 π.Χ.- αρχές 4ου αιώνα μ.Χ.)

Πέρα από σποραδικά επιφανειακά όστρακα αγγείων από διάφορα σημεία που αποτελούν ενδείξεις για οικήσεις στην περιοχή, βεβαιωμένη απόλυτα είναι η εγκατάσταση αλλά και η ταφική δραστηριότητα στο χώρο των Βολιμιδίων. Προς τα νότια, στοιχεία για τη Ρωμαϊκή Πύλο στη χερσόνησο του Κορυφασίου μας δίνει η περιγραφή της πόλης από τον Μικρασιάτη περιηγητή Παυσανία του 2ου αιώνα μ.Χ. (βλ. Βιβλ. IV, Κεφ. 36), με αναφορές στο ιερό της Αθηνάς Κορυφασίας, στο λεγόμενο οίκο του Νέστορος, στον τάφο του Νέστορος, στο σπήλαιο για το σταύ-λισμα των αγελάδων του Νηλέως και του Νέστορος, καθώς και στο γειτονικό τάφο του Θρασυμήδους.

Οι γνώσεις μας για τη Ρωμαϊκή πόλη του Κορυφασίου συμπληρώνονται από τα στοιχεία που έδωσε η ανασκαφή Ρωμαϊκών τάφων στη λιμνοθάλασσα του Διβαρίου και από την κυκλοφορία νομισμάτων των Αυτοκρατορικών χρόνων, με την επιγραφή ΠΥΛΙΩΝ.

Βυζαντινή Εποχή (Μέσα 7ου - 15ος αιώνας Π.Χ.)

Η Βυζαντινή κατοίκηση στην περιοχή που εξετάζουμε εντοπίζεται ιδιαίτερα στη θέση της Καβελαριάς, λίγο έξω από την Χώρα. Μαρτυρίες για ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο κατά τους Βυζαντινούς χρόνους υπάρχουν και από άλλα σημεία: Από τη θέση Δούναβης κοντά στα Βολιμίδια, τον Εγκλιανό και αλλού. Εφυαλωμένα όστρακα αγγείων του 1 Ιου-12ου αιώνα μ.Χ. από τη Βορειοανατολική Είσοδο της ακρόπολης του Εγκλιανού εκτίθενται σε προθήκη της δεύτερης αίθουσας του Μουσείου Χώρας. Στη νοτιώτερη περιοχή, η Πύλος του Κορυφασίου συνεχίζει, στα Βυζαντινά και μεταγενέστερα χρόνια, την ιστορική διαδρομή της, αρχικά ως Αβαρίνος και αργότερα ως Παλαιός Αβαρίνος, Παλαιός Ναβαρίνος και Παλαιοναβαρίνο.