Ο «Γρύπας Πολεμιστής» είναι ο ένοικος του τάφου στην Αρχαία Πύλο

«Από ό,τι φαίνεται ήταν ένας όμορφος άνδρας. Τον έχουμε αποκαταστήσει με μακριά μαύρα μαλλιά, με βάση την αναπαράσταση πολεμιστή που βρέθηκε σε μία σφραγίδα στον τάφο και η οποία θα δημοσιευτεί του χρόνου. Θα δείξουμε την εικόνα του κατά τη διάρκεια της ομιλίας μας», δήλωσε στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η δρ. Στόκερ, η οποία μαζί με τον άνδρα της, καθηγητή Τζακ Ντέιβις, θα δώσουν διάλεξη με θέμα «Lord of the Gold Rings: The Grave of the Griffin Warrior of Pylos» («Ο 'Αρχοντας των Χρυσών Δαχτυλιδιών: Ο Τάφος του Γρύπα Πολεμιστή της Πύλου»). Η ανασύσταση του προσώπου του έγινε από τους Lynne Schepartz και Tobias Houlton του Πανεπιστημίου του Ουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Πέρσι, η συγκλονιστική ανακάλυψη είχε χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ως «η πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της Ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια». Τα ευρήματα συνηγορούσαν και με το παραπάνω σε αυτό: Χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια και κύπελλα, ένα χάλκινο σπαθί με επιχρυσωμένη ελεφαντοστέινη λαβή, μια σπάνια χρυσή αλυσίδα, ασημένια κύπελλα -ορισμένα με χρυσά χείλη-, χάλκινα αγγεία και κύπελλα, ένας χάλκινος αμφορέας, χάλκινες πρόχοι και λεκανίδες, 50 και πλέον σφραγιδόλιθοι, περισσότερες από 1.000 ψήφους από πολύτιμους λίθους και άλλα εντυπωσιακά.

Πολλά ήταν έργα μινωικής τεχνοτροπίας, που σε συνδυασμό με την εποχή τους οδήγησε τους ανασκαφείς στην υπόθεση ότι μπορεί να αποτελούσαν προϊόντα λεηλασίας από επιδρομή στην Κρήτη. Σε άρθρο, όμως, που δημοσιεύουν στο περιοδικό «Hesperia» εστιάζουν σε κάτι διαφορετικό. «Αυτό που προτείνουμε στο Hesperia δεν έχει να κάνει με τον τρόπο που αποκτήθηκαν αυτά τα αντικείμενα, αλλά με το γιατί. Δηλαδή ισχυριζόμαστε ότι τα συγκεκριμένα αντικείμενα που βρέθηκαν στην ταφή επιλέχθηκαν σκοπίμως και τοποθετήθηκαν στον τάφο για να μεταφέρουν ορισμένα νοήματα, τα οποία σχετίζονται με τα συμβολικά συστήματα που υπήρχαν ήδη στη Μυκηναϊκή κοινωνία», αναφέρει η αρχαιολόγος.

Ποια, όμως, είναι αυτά τα μινωικά θέματα που απεικονίζονται στα ευρήματα και δη στα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια; «Είναι πολλά», μας απαντά η κ. Στόκερ. «Έχουν να κάνουν με τελετές που σχετίζονται με μία θεά και με την εμφάνισή της, ενώ συχνές είναι και οι σκηνές με τα ταυροκαθάψια», συμπληρώνει. Η εύρεση τεσσάρων χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών με εικονογραφία τέτοιου τύπου είναι κάτι ιδιαίτερα σπάνιο και ασυνήθιστο. Ή μήπως μοναδικό; «Ειδικά το μεγαλύτερο χρυσό δαχτυλίδι έχει χαραχτεί με τέτοια λεπτομέρεια που δεν υπάρχει πουθενά παράλληλό του μεταξύ των χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών που γνωρίζουμε ως σήμερα. Οι σκηνές των γυναικών σε αυτό το δαχτυλίδι επαναλαμβάνονται και σε άλλες γνωστές σφραγίδες της Κρήτης, όμως το δαχτυλίδι της Πύλου συνενώνει μικρότερες γνωστές παραστάσεις σε μια μεγαλύτερη και πιο σύνθετη τελετουργική σκηνή», σημειώνει η ομιλήτρια.

Στον τάφο υπήρχαν κι άλλα απρόσμενα ευρήματα, όπως χτένες και ένας καθρέπτης. Ποια η σημασία τους σε έναν τάφο άνδρα; «Χτένες και καθρέπτες έχουν μια γενικότερη σχέση με τις ταφές πολεμιστών», απαντά η κ. Στόκερ, που συμπληρώνει ότι ίσως αντανακλούν ένα έθιμο στολίσματος πριν από τη μάχη. Και το νόημα που υπάρχει πίσω από την απεικόνιση γρύπα σε δυο από τα ευρήματα (κομμάτια ελεφαντοστού, με το ένα να απεικονίζει γρύπα με μεγάλα φτερά και το άλλο λέοντα που επιτίθεται σε γρύπα), τα οποία έδωσαν και την ονομασία στον πολεμιστή; «Ο γρύπας αντανακλά ένα πολύ γνωστό σύστημα εξουσίας, που πλαισιώνει τον θρόνο της Πύλου, όπως και του Μίνωα της Κνωσού», απαντά.

Όσο για τη σημασία των ευρημάτων, πέρα από την τέχνη και τον πλούτο τους, η αρχαιολόγος τονίζει ότι «σε όρους χρονολόγησης, η ανακάλυψη τόσων διαφορετικών τύπων αντικειμένων μέσα σε έναν τάφο με μία μοναδική ταφή είναι ύψιστης σημασίας», αναφερόμενη προφανώς στην εξαιρετική ευκαιρία που δίνει μια τέτοια αδιατάρακτη ταφή τόσο για τη μελέτη των ταφικών εθίμων στην Πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή όσο και για τη σχέση του φύλου με τα κτερίσματα και την ταφική γνώση, που δεν θα μπορούσε να αποκτηθεί μέσα από τη μελέτη περισσότερων τυπικών ομαδικών τάφων.

Την μορφή του «πρίγκηπα της Πύλου» του επονομαζόμενου « Γρύπα Πολεμιστή» τον τάφο του οποίου είχαν ανακαλύψει οι αρχαιολόγοι το καλοκαίρι του 2015 κοντά στο μυκηναϊκό ανάκτορα του Νέστορος στην Πύλο «έφτιαξε» το  Πανεπιστήμιο του Ουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Το πρόσωπο του Γρύπα Πολεμιστή παρουσιάστηκε  την Πέμπτη στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα κατά τη διάλεξη των καθηγητών Δρ Σάρι Ρ. Στόκερ και Τζακ Λ. Ντέιβις του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι που έκαναν και την μεγάλη ανακάλυψη του τάφου που έχει «ηλικία» 3500 χρόνων.

Ο «Γρύπας Πολεμιστής», ο πρίγκιπας της Πύλου, ήταν ένας όμορφος άντρας, περίπου 30-35 ετών, κοντά 1,70 στο ύψος, εύρωστος. Η αιτία θανάτου του, αν και δεν έχει επακριβώς προσδιοριστεί, πιστεύεται ότι δεν επήλθε σε μάχη αλλά προκλήθηκε από φυσικά αίτια καθώς η ιατροδικαστής ανθρωπολόγος δεν βρήκε ίχνη από τραύμα.

Με βάση το σύνολο των χτενών που βρέθηκαν στον τάφο του, μπορούμε, επίσης, να υποθέσουμε ότι είχε μακριά μαλλιά. Hταν, επίσης, πλούσιος καθώς βρέθηκε χρυσός και χαλκός στον τάφο και όχι αντικείμενα αγγειοπλαστικής. Αν και το στέρνο του είχε συντριβεί από βαριά αντικείμενα, το Πανεπιστήμιο του Ουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ μπόρεσε να προχωρήσει στην ανασύστασή του ώστε να παρουσιαστεί χθες στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα κατά τη διάλεξη των καθηγητών Δρ Σάρι Ρ. Στόκερ και Τζακ Λ. Ντέιβις του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι που πέρυσι το καλοκαίρι ανακάλυψαν τον 3500 ετών τάφο του κοντά στο μυκηναϊκό ανάκτορα του Νέστορος στην Πύλο.

Ο πυρετός

«Hταν αρχές του φθινοπώρου στα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες θα ήταν δύσκολο να φανταστούμε μια πιο ωραία μέρα γι’ αυτούς που ζούσαν πλούσια εκείνη την εποχή. Ο ωραίος Γρύπας Πολεμιστής είχε αρρωστήσει και μετά από αρκετές ημέρες πυρετού, άφησε την τελευταία του πνοή. Μια ειδική ομάδα εργατών έσκαψε τον τάφο του κάτω από το παλάτι κοντά στον Θόλο.

Ο τόπος ταφής έγινε αντικείμενο αμφισβήτησης καθώς δεν ήταν σίγουρο αν έπρεπε να ταφεί δίπλα στους μεγάλους αφέντες της Πύλου. Στη σύντομη ζωή του ο Γρύπας Πολεμιστής είχε συνεισφέρει πολύ στην πρόοδο της Πύλου. Στην πάροδο ενός αιώνα, οι βασιλείς της Πύλου είχαν στην επιρροή τους όλη τη Μεσσηνία.

Είχε παντρευτεί την κόρη ενός τοπικού άρχοντα και είχε αποδείξει την αξία του στη μάχη ενώ είχε αποκτήσει αρκετό πλούτο. Του άρεσαν η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η ένδυση, τα κοσμήματα, όλα όσα θα έβρισκε κανείς στην Κνωσσό τότε, και άξιζε μια μεγαλοπρεπή ταφή. Αυτή είχε και σαν αποτέλεσμα την κατάθεση εκατοντάδων αγαθών», περιέγραψε παραστατικά ο καθηγητής Ντέιβις την ταφή του πολεμιστή.

Τέσσερα χρυσά δαχτυλίδια «μιλούν» πλέον, σύμφωνα με τις μελέτες των αρχαιολόγων, για τον Γρύπα Πολεμιστή αποκαλύπτοντας νέα δεδομένα για την κοινωνία που έζησε. Εξ ου και η ονομασία του σε «Αρχοντα των δαχτυλιδιών». Oλα τα δαχτυλίδια κατασκευάστηκαν από πολλαπλές στρώσεις χρυσού δεμένα μεταξύ τους από έναν πυρήνα διαφορετικού υλικού. Το πρώτο δαχτυλίδι αναπαριστά έναν ταύρο. Οι σφραγίδες είναι συνδεδεμένες με κομμάτια χρυσού, ορατά κάτω από το μικροσκόπιο και μέσω ανάλυσης ακτίνων XRF.

Το δεύτερο δαχτυλίδι αναπαριστά μια καθιστή θεά την οποία προσεγγίζει μια γυναίκα που κρατάει μια προσφορά. Η θεά είναι στον θρόνο της και κρατάει στο αριστερό της χέρι ένα αντικείμενο που μοιάζει με δίσκο, μάλλον ένα γεύμα.

Αναπαράσταση
Ο θρόνος της είναι ψηλός με ένα πουλί του οποίου τα φτερά και η ουρά είναι ιδιαίτερα τονισμένα. Τα πόδια της, το αριστερό μπροστά από το δεξί, ξεκουράζονται σε ένα σκαμνί. Η προσκυνήτρια προσεγγίζει από τα δεξιά κρατώντας πιθανόν το κέρατο ενός ταύρου και έχει δύο δαχτυλίδια στο άνω της χέρι.

Το τρίτο δαχτυλίδι έχει την αναπαράσταση ακόμη μίας γυναικείας φιγούρας, μάλλον θεάς, με δύο πουλιά σχηματικά δοσμένα.

Το στέρνο της γυναίκας αναπαρίσταται κατά τρία τέταρτα. Το δεξί χέρι είναι προφίλ, ενώ το αριστερό είναι τεντωμένο, σε σημείο που να μπορεί να πιάσει τα κέρατα.

Τα κεφάλια των γυναικών είναι απλά δοσμένα με κυματισμούς από πίσω τους.

Η γυναικεία φιγούρα-θεά μοιάζει απόγονος των βραχωδών κορυφών που στέκονται τα πουλιά, όπως υποδηλώνει η στάση των ποδιών τους, ενώ και τα δύο έχουν ασυνήθιστα μεγάλες ουρές με τα φτερά ψηλά και κλειστά πίσω τους.

Το τέταρτο δαχτυλίδι δείχνει δύο γυναικείες φιγούρες με μια θαλάσσια τρίαινα. Ο βωμός είναι τοποθετημένος στη στεριά που χωρίζει δυο γυναίκες από τα δεξιά από άλλες τρεις από τα αριστερά.

Και οι πέντε στέκονται ανάμεσα στην ξηρά και τη θάλασσα σε μια υποκείμενη στροφή διακοσμημένη με μικρούς κύκλους οριζόντια ώστε να αναπαριστούν μια παραλία με άμμο.

Στην άκρη αναπαρίστανται παράκτιοι βράχοι ενώ η θάλασσα έχει δικτυωτό μοτίβο. Ολοι οι σχεδιασμοί φέρνουν στον νου έναν θαλάσσιο οικισμό σε νησί αν κι ένα δέντρο φαίνεται να ξεπροβάλλει από τον βωμό. Και οι πέντε γυναίκες κοιτούν τον βωμό και το δέντρο.

Οι τρεις γυναίκες φορούν φουλάρια γύρω από τον λαιμό τους και διπλές ζώνες γύρω από τη μέση τους. Η κεντρική φιγούρα έχει τα χέρια στους γοφούς και τα στήθη προτεταμένα. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου της είναι επίσης αδιευκρίνιστα όπως και των υπόλοιπων τεσσάρων γυναικών. Και οι τρεις γυναίκες έχουν μακριές κορδέλες ως το έδαφος.

Χωρίς να ξέρουμε αν είναι γιρλάντες ή κάτι άλλο, μπορούμε να πούμε ότι η ίδια αναπαράσταση έχει εντοπιστεί και αλλού αλλά ποτέ με τόση λεπτομέρεια, κατά τους αρχαιολόγους. Οι δύο γυναίκες στα δεξιά φορούν ψηλά καπέλα. Η μπάντα του δακτυλίου είναι μια επίπεδη λωρίδα δεμένη σε κάθε πλευρά με πολύ μικρούς τριγωνισμούς από χρυσό απηχώντας τον ναυτικό κόμπο.

Εκτιμάται ότι οι τρεις γυναίκες στα αριστερά χορεύουν σε κύκλο ενώ ο όλος σχεδιασμός τους παραπέμπει στον ωκεανό. Και οι πέντε γυναίκες σε αυτό το δαχτυλίδι είναι γνωστές στη μυκηναϊκή τέχνη αν και δεν έχουν ξαναβρεθεί σε μία, μοναδική σύνθεση. Οι τρεις γυναίκες στα αριστερά μοιάζουν με την Αγία Τριάδα. Αν η μεγάλη φιγούρα είναι μια θεά, τότε αυτή περιστοιχίζεται από προσκυνήτριες στο τελετουργικό τους.

Το τελευταίο δαχτυλίδι, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο χρυσό δαχτυλίδι στον κόσμο του Αιγαίου, έχει ομοιότητες με άλλα δύο μεγάλα δαχτυλίδια, το δαχτυλίδι του Νέστορος και το δαχτυλίδι του Μίνωα.

Συμβολισμοί
Η ταφή του Γρύπα Πολεμιστή υπολογίζεται ότι έγινε στο πρώτο τέταρτο του 15ου αιώνα π.Χ. Η σημασία των τεσσάρων δαχτυλιδιών προσδιορίζεται στις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ αντικειμένων και αναπαραστάσεων και πως αυτές φανερώνουν ότι οι κάτοικοι της Πύλου είχαν ήδη από την Εποχή του Χαλκού προσδώσει συμβολικά νοήματα στα δαχτυλίδια καθώς και ότι η εικονογραφία τους ως αυτοαναφορική απεικόνιζε τα διάφορα πιστεύω.

Οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι διάφορα αντικείμενα στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή επιλέχτηκαν ώστε να αλληλεπιδρούν με την εικονογραφία των δαχτυλιδιών. «Πιστεύομε ότι η μελέτη των ευρημάτων θα μας οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων στοιχείων για την κοινωνία που ο Γρύπας Πολεμιστής έζησε και πέθανε», τόνισαν οι καθηγητές Στόκερ και Ντέιβις, βασίζοντας τη σκέψη τους στη δομική λογική στην ταφική διευθέτηση των αγαθών ως απάντηση στα προϊστορικά συστήματα πεποιθήσεων.